۱۳۸۷ آبان ۸, چهارشنبه

رستاخیز پارسی‌گویان افغانستان/Растохези порсигӯёни Афғонистон


طبق اطلاع خبرگزاری جاودان، اخیراً لوحه جدید دانشگاه بلخ رسماً افتتاح شده. لوحه جدید پارسی آن واژه "دانشگاه"را به کار برده. خاطررسان می شویم که ٣ مهرماه (٢٤ سپتامبر) در دانشگاه بلخ زدوخورد شدیدی بین پلیس و دانشجویان پارسی‌گو سر زد که در آن تعادادی از دانشجویان زخمی و چندی کشته شدند. زدوخورد بر سر واژه "دانشگاه" بود. دانشجویان این دانشگاه لوحه فارسیی‌را، که دولت گذاشته و روی آن "پوهنتون بلخ" ("پوهنتون" واژه پشتو برای "دانشگاه" است) نوشته،‌ به زمین فگندند و به جای آن لوحه جدیدی‌را گذاشتند که روی آن "دانشگاه بلخ" نوشته بود.

چندین ماهی پیش وزیر اطلاعات و فرهنگ (یا به قول خود " اطلاعات و کلتور") این دولت یکی از خبرنگاران تلویزیون افغانستان‌را که با زبان فارسی گزارش می‌داد، به خاطر کاربرد از واژگان "دانشگاه" و "دانشجویان" به جای "پوهنتون" و "محصیلین"، از کار راند. به قول حکومت افغانستان واژگانی مثل "دانشگاه، دانشجویان، فرهنگ" و چندی دیگر، واژگان "بیگانه" و "غیر اسلامی". به گفته آنان این کلمات فارسی هستند، در حالی که زبان دولتی افغانستان "دری" است.

معاون استاندار بالخ در ضمن سخنرانی در این گردهمایی از جمله گفته است:
"به منظور تحكيم وحدت ملی و با استفاده از مفاد قانون اساسی كه اجازه می دهد تمامی آثار مكتوب و عناوين ادارات دولتی در كشور به دو زبان فارسی و يا پشتو تنظيم گردد لوحه دانشگاه ولايت بلخ نيز به دو زبان فارسی و پشتو و يك زبان بين المللی (انگليسی) طراحی و برسردرب ورودی دانشگاه بلخ نصب گرديد."

این یک پیروزی پارسی‌گویان افغانستان است، که از زبان و فرهنگ خود دفاع می‌کنند. در روزهای آخر شاهد بیداری بیشتر فارسی‌گویان افغانستان شده‌ایم. دیروز یک مطلب بسیار نغزی‌را در تارنگار روزنامه پیمان (چاپ کابل) خواندم، که "تا زبان پارسی زنده است؛ من هم زنده‌ام" نام درد. در این مطلب آقای امینی، نویسنده این مطلب، اظهار می‌نماید که زبانی که در ایران و افغانستان و تاجیکستان امروزی رائج است، زبان فارسیست. او همچنین می‌نویسد که تنها راه نجات و گسترش زبان پارسی همبستگی پارسی‌ربانان است. به گفته ایشان، امروز وضع بهترین برای زبان پارسی در ایران امروزیست که فرهنگستان زبان و ادب آن برای دفاع از و گسترش زبان پارسی کارهای بسیار مهمی‌را انجام می‌دهد. این در حالیست که زبان پارسی در تاجیکستان تا به حال به دبیره سیریلیک نوشته می‌شود و در افغانستان حکمتداران این کشور هجوم همه‌جانبه‌را به این زبان آغاز نموده‌اند. پیشنهاد آقای امینی این است که حوضه فعالیت فرهنگستان زبان و ادب فارسی به هر سه کشور پارسی‌زبان پهن شود.
به پارسی‌گویان افغانستان امروزی آفرین می‌گویم. به امید بیداری همه ایرانیان گیتی.




Тибқи иттилоъи хабаргузории Ҷовидон, ахиран лавҳаи ҷадиди Донишгоҳи Балх расман ифтитоҳ шуда. Лавҳаи ҷадиди порсӣ вожаи “донишгоҳ”-ро ба кор бурда. Хотиррасон мешавем, ки 3 меҳрмоҳ (24 септомбр (сентябр)) дар Донишгоҳи Балх задухӯрди шадиде байни пулис ва донишҷӯёни порсигӯ сар зад, ки дар он теъдоде аз донишҷӯён захмӣ ва чанде кушта шуданд. Задухӯрд бар сари вожаи “донишгоҳ” буд. Донишҷӯёни ин донишгоҳ лавҳаи форсиро, ки давлат гузошта ва рӯйи он “Пуҳантуни Балх” (“пуҳантун” вожаи пашту барои “донишгоҳ” аст) навишта, ба замин фиганданд ва ба ҷойи он лавҳаи ҷадидеро гузоштанд, ки рӯйи он “Донишгоҳи Балх” навишта буд.

Чандин моҳе пеш Вазири Иттилоот ва Фарҳанг (ё ба қавли худ “Иттилоот ва Култур”)-и ин давлат яке аз хабарнигорони телевизюни Афғонистонро, ки бо забони форсӣ гузориш медод, ба хотири корбурд аз вожагони “донишгоҳ” ва “донишҷӯён” ба ҷойи “пуҳантун” ва “муҳассилин,” аз кор ронд. Ба қавли ҳукумати Афғонистон, вожагоне мисли “донишгоҳ, донишҷӯён, фарҳанг” ва чанде дигар, вожагони “бегона” ва “ғайри Исломӣ” мебошанд. Ба гуфтаи онон ин калимот форсӣ ҳастанд, дар ҳоле ки забони давлатии Афғонистон “дарӣ” аст.

Муъовини устондори Балх дар зимни суханронӣ дар ин гирдиҳамойӣ аз ҷумла гуфта аст:
“Ба манзури таҳкими ваҳдати миллӣ ва бо истифода аз мафоди Қонуни Асосӣ, ки иҷоза медиҳад тамоме осор мактуб ва ановини идороти давлатӣ дар кишвар ба ду забони форсӣ ва пашту танзим гардад, лавҳаи Донишгоҳи Вилояти Балх низ ба ду забони форсӣ ва пашту ва як забони байнулмиллалӣ (инглисӣ) тарроҳӣ ва бар сардарби вурудии Донишгоҳи Балх насб гардид.”

Ин як пирӯзии порсигӯёни Афғонистон аст, ки аз забон ва фарҳанги худ дифоъ мекунанд. Дар рӯзҳои охир шоҳиди бедории бештари форсигӯёни Афғонистон шудаем. Дирӯз як матлаби бисёр нағзеро дар торнигори рӯзномаи Паймон (чоп Кобул) хондам, ки “То забони порсӣ зинда аст; ман ҳам зиндаам” ном дорад. Дар ин матлаб оқои Аминӣ, нависандаи ин матлаб, изҳор менамояд ки забоне ки дар Эрону Афғонистону Тоҷикистони имрӯзӣ роиҷ аст, забони форсист. Ӯ ҳамчунин менависад, ки танҳо роҳи наҷот ва густариши забони порсӣ, ҳамбастагии порсизабонон аст. Ба гуфтаи эшон, имрӯз вазъи беҳтарин барои забони порсӣ дар Эрони имрӯзист, ки Фарҳангистони Забон ва Адаби он барои дифоъ ва густариши забони порсӣ корҳои бисёр муҳиммеро анҷом медиҳад. Ин дар ҳолест, ки забони форсӣ дар Тоҷикистон то ба ҳол ба дабираи сирилик навишта мешавад ва дар Афғонистон ҳукуматдорони ин кишвар ҳуҷуми ҳамаҷонибаро ба ин забон оғоз намудаанд. Пешниҳоди оқои Аминӣ ин аст, ки ҳавзаи фаъолияти Фарҳангистони Забон ва Адаби Форсӣ ба ҳар се кишвари порсизабон паҳн шавад.
Ба порсигӯёни Афғонистони имрӯзӣ офарин мегӯям. Ба умеди бедории ҳамаи эрониёни гетӣ.

۱۳۸۷ آبان ۶, دوشنبه

شعری از لایق شیرعلی/Шеъре аз Лоиқи Шералӣ


یکی از دوستان بسیار خوب من، علی نظری، دیروز توجه مرا به یک چکامه‌ای رساند که خیلی خوشم آمد. این شعر نوشته لایق شیرعلی، شاعر زنده‌یاد ایرانی، در ١٩ مردادماه سال ١٣٧١ (١٠ اوت سال ١٩٩٢ میلادی) است. متن آن‌را این جا می‌آرم:

چو از نسل فریدون‌ایم
از یک ریشه، یک خون‌ایم
چو از خون سیاووش‌ایم
جاویدان در آغوش‌ایم
درفش کاویانی با ماست
فرّ آریانی با ماست

عطای فضل یزدانی
که با جمع و پریشانی
تپد با هم
تند با هم
دل تاجیک و ایرانی
به تاجیک و به ایرانی
محبت باد ارزانی
صداقت باد
نجابت باد
شهامت باد ارزانی!
چو از یک جام جم هستیم
از یک جام جم مستیم
اگر رستم سرافرازد
ز نو پرچم برافرازد
خراسان بزرگ ما!
خراسان سترگ ما!

عطای فظل یزدانی
که با جمع و پریشانی
تپد با هم
تند با هم
دل تاجیک و ایرانی
به تاجیک و به ایرانی
محبت باد ارزانی
صداقت باد
نجابت باد
شهامت باد ارزانی!




Яке аз дӯстони бисёр хуби ман, Алии Назарӣ, дирӯз таваҷҷӯҳи маро ба як чакомае росонид, ки хеле хушам омад. Ин шеър навиштаи Лоиқи Шералӣ, шоъири зиндаёди эронӣ, дар 10 мурдодмоҳи соли 1371 (10 ут (август)-и соли 1992и мелодӣ) аст. Матни онро ин ҷо меорам:

Чу аз насли Фаредунем
Аз як реша, як хунем
Чу аз хуни Сиёвушем
Ҷовидон дар оғӯшем
Дирафши Ковёнӣ бо мост
Фарри Орёнӣ бо мост

Атои фазли яздонӣ
Ки бо ҷамъу парешонӣ
Тапад бо ҳам
Танад бо ҳам
Дили тоҷику эронӣ
Ба тоҷику ба эронӣ
Муҳаббат бод арзонӣ
Садоқат бод
Наҷобат бод
Шаҳомат бод арзонӣ!
Чу аз як Ҷоми Ҷам ҳастем
Аз як Ҷоми Ҷам мастем
Агар Рустам сарафрозад
Зи нав парчам барафрозад
Хуросони Бузурги мо!
Хуросони Сутурги мо!

Атои фазли яздонӣ
Ки бо ҷамъу парешонӣ
Тапад бо ҳам
Танад бо ҳам
Дили тоҷику эронӣ
Ба тоҷику ба эронӣ
Муҳаббат бод арзонӣ
Садоқат бод
Наҷобат бодШаҳомат бод арзонӣ!

۱۳۸۷ آبان ۲, پنجشنبه

پاره پاره مجدد زبان پارسی/Пора-пораи муҷаддади забони порсӣ


امروز مثل همیشه به تارنگار بخش فارسی بی‌بی‌سی سری زدم تا پی اخبار میهن و جهان باشم. ناگهان متوجه شدم که این تارنگار طرح تازه‌ای‌را به بر کرده. البته چند روزی پیش روی تارنگار بی بی سی خوانده بودم که بخش فارسی بی‌بی‌سی به زودی با طرح جدیدی می‌آید. در طرح تازه هم مثل پیشتره بخش‌های "صفحه نخست"، "ایران"، "افغانستان"، "جهان" و دیگر‌ها جایگیر شده، اما بخش "تاجیکستان" در این تارنگار دیگر به چشم نمی‌خورد.

پس از جستوجوی طولانی، در پایین صفحه چشمم به این نوشتاری رسید: "سایت های مرتبط در بی بی سی" و زیر آن "тоҷикӣ ]تاجیکی[ پشتو عربي"را دیدم. بله، درست فهمیدید! زبان فارسی فرارودرا از فارسی جدا نمودند و در قطار زبان‌هایی که فارسی نیستند، مثل پشتو و عربی، گذاشتند.

سال ١٣٦٨ (١٩٨٩ میلادی) زبان دولتی تاجیکیستان رسماً نام "فارسی"را به دست آورد. نه چندان دیرتر، با پایین آمدن پرده آهنین و با کسب استقلال، تاجیکستان هم به بخش فارسی بی‌بی‌سی پیوست. این با کوشش و غیرت‌های چنین اشخاسی مثل مرحوم محی الدین عالیم پور، زنده‌یاد لایق شیرعلی و شادروان مذهب‌شاه محبت‌شاه بود که به قانون زبان تاجیکستان واژه "فارسی" وارد شد و نگذاشتند که "بخش تاجیکی بی‌بی‌سی" تشکل شود، بلکه تاجیکستان‌را به بخش فارسی بی‌بی‌سی پیوستند. با وجود حذف واژه "فارسی" از قانون اساسی سال ١٣٧٣ (١٩٩٤ میلادی)، تاجیکستان تا امروز از بخش فارسی بی‌بی‌سی حذف نشده بود. امروز یک روز تاریکیست برای زبان پارسی و برای هر ایرانی و هر پارسی‌گوی گیتی. زبان مارا حتی بی‌بی‌سی که تا حال پاره نکرده بود، پاره نموده. ولی این نخستین تازش بی‌بی‌سی به هویت ما نیست، که قبلاً خلبیج فارس‌را "خلیج" نام برده، تا با کشورهای عرب سازش نمیاد.

من حتماً پی مدریت بی‌بی‌سی برای دریافت پاسخ انگیزه این اقدام خواهم بود خواهم بود، ولی نمی‌دانم تا کجا پاسخ آن‌ها واقعی خواهد بود. از همه هواداران زبان پارسی و فرهنگ ایرانی تقاضا می‌کنم که با بی‌بی‌سی تماس بگیرند و اگر پاسخی پیدا کردند، خوشحال می‌شدم که این جا آن‌را ذکر نمایند.

یاد باد آن روزگاران یاد باد...



Имрӯз мисли ҳамеша ба торнигори Бахши Форсии БӣБӣСӣ саре задам, то паи ахбори меҳану ҷаҳон бошам. Ногаҳон мутаваҷҷеҳ шудам, ки ин торнигор тарҳи тозаеро ба бар карда. Албатта чанд рӯзе пеш рӯйи торнигори БӣБӣСӣ хонда будам, ки Бахши Форсии БӣБӣСӣ ба зуддӣ ба зуддӣ бо тарҳи ҷадиде меояд. Дар тарҳи тоза ҳам мисли пештара бахшҳои “Сафҳаи нахуст,” “Эрон,” “Афғонистон,” “Ҷаҳон” ва дигарҳо ҷойгир шуда, аммо бахши “Тоҷикистон” дар ин торнигор дигар ба чашм намехӯрад.

Пас аз ҷустуҷӯи тӯлонӣ, дар пойини сафҳа чашм ба ин навишторе расид: “Сойтҳои муртабит дар БӣБӣСӣ” ва зери он “тоҷикӣ پشتو [пашту] عربي[арабӣ]”-ро дидам. Бале, дуруст фаҳмидед! Забони форсии Фарорудро аз форсӣ ҷудо намуданд ва дар қатори забонҳое, ки форсӣ нестанд, мисли пашту ва арабӣ, гузоштанд.

Соли 1368 (1989 мелодӣ), забони давлатии Тоҷикистон расман номи “форсӣ”-ро ба даст овард. На чандон дертар, по пойин омадани пардаи оҳанин ва бо касби истиқлол, Тоҷикистон ҳам ба Бахши Форсии БӣБӣСӣ пайваст. Ин бо кӯшишу ғайратҳои чунин ашхосе мисли мисли марҳум Муҳиддини Олимпур, зиндаёд Лоиқи Шералӣ ва шодравон Мазҳабшоҳи Муҳаббатшоҳ буд, ки ба Қонуни забони Тоҷикистон вожаи “форсӣ” ворид шуд ва нагузоштанд, ки “Бахши Тоҷикии БӣБӣСӣ” ташкил шавад, балки Тоҷикистонро ба Бахши Форсии БӣБӣСӣ пайвастанд. Бо вуҷуди ҳазфи вожаи “форсӣ” аз Қонуни асосии соли 1373 (1994 мелодӣ), Тоҷикистон то имрӯз аз Бахши Форсии БӣБӣСӣ ҳазф нашуда буд. Имрӯз як рӯзи торикест барои забони порсӣ ва барои ҳар эронию ҳар порсигӯйи гетӣ. Забони моро ҳатто БӣБӣСӣ, ки то ба ҳол пора накарда буд, пора намуда. Вале ин нахустин тозиши БӣБӣСӣ ба ҳуввияти мо нест, ки қаблан Халиҷи Форсро “Халиҷ” ном бурда, то бо кишварҳои араб созиш намояд.

Ман ҳатман пайи мудирияти БӣБӣСӣ барои дарёфти посухи ангезаи ин иқдом хоҳам буд, вале намедонам то куҷо посухи онҳо воқеъӣ хоҳад буд. Аз ҳамаи ҳаводорони забони порсӣ ва фарҳанги эронӣ тақозо мекунам, ки бо БӣБӣСӣ тамос бигиранд ва агар посухе пайдо карданд, хушҳол мешавам, ки ин ҷо онро зикр намоянд.

Ёд бод он рӯзгорон, ёд бод...

۱۳۸۷ مهر ۲۵, پنجشنبه

ما کیستیم؟ تاجیک یا ایرانی؟/Мо Кистем? Тоҷик ё Эронӣ


دقیقاً یک روز پس از نشر بخش آخر مطلب در باره تاجیکستان و دعوت بنده به آموختن دقیق و واقعی تاریخ خویش و دقیقاً یک ماه پس از نشر مطلبی با نام "بحران حویت رودکی" و حوشدار بنده در باره از طرف "دشمنانمان مورد استفاده قرار" گرفتن بحث تاجیک یا ایرانی بودن رودکی (http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/blog-post_15.html)، دیروز مطلبی در تارنگار "اندیشه" بازنشر شده. مطلبی با نام "فردوسی و رودکی تاجیک نیستند! (؟؟؟)"، که نوسنده آن عبد العظیم عبد الوهاب است، در هفتنامه ای با نام "اس اس اس ار" (СССР/SSSR) نشر شده. این مقاله از مردی با نام محمود کویر انتقاد می نواید. انگار آقای کویر از ناشران کتابی "شعر جهان" که در منچستر انگلستان نشر شده، به خاطر یادآوری از فردوسی همچن شاعر تاجیک انتقاد می نماید. آقای عبد الوهاب فوراً به "دفاع از ملت تاجیک، از شعن و شرف تاجیکان" برخاسته.

این مطلب روی تارنگار "اندیشه" هم بحث زیادی را برانگیخته، که اکثراً یک بحث پوچ و توخالی بود. از داریوش رجبیان و باقر کتابدار بسیار سپاسگزارم، که در این بحث به واقعیت روی آوردند. آقای عبد الوهاب در مطلبش می نویسد، که واژه "تو" یا "توی" که در مرز ایران امروزی به معنی "در" یا "درون" رائج است، گویا از واژه انگلیسی "to" یا "in to" بر می آید. جنابشان باید خجالت بکشند که چنین سخن های بی اساسی را می گویند. در لغت نامه دهخدا از جمله آمده که "تو" "بمعنی درون هم هست که در مقابل بیرون است " و مثالی را می آرد از امیر خسرو دهلوی که می فرماید:

نخفت ایرا خسک در بسترش بود
مگس در توی پیراهن درش بود

به هر حال چندین مثالی در آن لغت نامه آورده شده، که جناب عالی خودشان می توانند آن هارا ببینند. این ماییم که این واژه را بیخی فراموش کرده ایم. اگر اشتباه نکنم با واژه "تو" در شاهنامه فردوسی هم برخورد نموده ام.

من این جا از آقای کویر هم انتقاد می نمایم، چون تاجیکان ایرانی هستند و ایرانیان تاجیک هستند. زبان ایرانیان فرارود (تاجیکان)هم پارسیست، گرچند گروهی در تاجیکستان می خواهند این حقیقت را انکار نمایند. در شاهنامه فردوسی از واژگانی استفاده شده، که امروز در میان مردم فرارود از آن ها فراوان استفاده می شوند، مثل "نغز،" "گنده،" "یله،" "گله" و...

ما زود از تاجیکان برنمرزی (ایرانیان امروزی) می رنجیم، وقتی چنین یک مطلبی را می بینیم. این در حالیست که ما زبان خودرا "تاجیکی" می دانیم، ولی فردوسی گفته "عجم زنده کردم بداین پارسی." فردوسی شاهنامه خودرا برای رستاخیز و زنده نگه داشتن ایران و ایرانی نوشته و فرموده که "چو ایران نباشد، تن من مباد،" ولی برخی افراد روی تارنگار "اندیشه" داد و فغان می زنند که "تاجیکان" دیگرند و "ایرانیان" دیگرند و ما ایرانی نیستیم. اگر شما ایرانی نیستید، فردوسی هم شمارا از خود نمی داند، پس فراموشش کنید اورا. رودکی و مولانا و حافظ و سعدی را همچنین. ما چه حقی به فردوسی و رودکی داریم، وقتی خط خودرا سیریلیک می دانیم؟ وقتی وزیر آموزش و پرورش تاجیکستان می گوید تاجیکستان از خط سیریلیک رو نخواهد گرداند؛ وقتی حکومتداران تاجیکستان نمی گزارند که زیر پیکره رودکی در دوشنبه با دبیره پارسی نوشتاری باشد، کی می توانند دعوای پیروان رودکی و فردوسی و سامانیان بودن را داشته باشند؟

یکی از اشتراک کنندگان آن تارنگار گفته که عکثر ایرانیان ترک و عربند تا ایرانی. خدمتتان عرض نمایم که همه ما، ایرانیان، با دیگران آمیخته شده ایم و ایرانیان فرارود نه کمتر از ایرانیان غرب ایران زمین. ولی آنی که مارا ایرانی می کند، فرهنگ و تمدن ماست و زبان ماست. البته ریشه این حرف ها از شستوشوی مغزی شوروی و روسی بر می آید. به ما گفتند که آذری ها ترکند و ما امروز آن هارا بیگانه می دانیم. حتی مردم جمهوری آذربایجان کنونی هم گرفتار این افکار شده اند. ولی نباید نادیده گرفت، که امروز فضای مرز ایران کنینی از هر جای ایران بزرگ بیشتر ایرانیت را دارد، شوربختانه. چه در زبان، چه در دولتداری، چه در جشن های ملی، چه در موسیقی، چه در سینما و...

ما همه رهگمزدگانی هستیم که نمی دانیم از کجا می آییم و به کجا می رویم. چرا می رنجیم وقتی چنین اقدام محمود کویررا می بینیم، ولی گاهی فکر نمی کنیم که همقومان برنمرزی ما هم حق دارند از ما، تاجیکستانیان برنجند. وقتی یک کشوری چون ایران امروزی با تمام قدرتی که دارد، با ما نه همچن برادر بزرگ، بلکه همچن همرطبه برخرد می نماید، ما برخی زمان کور نمکی هم می کنیم. ایرانی که تازه از جنگ ٨ ساله با عراق برامده بود، این قدر کمک بشردوستانه ای به تاجیکستان جنگزده نمود؛ برای بنیاد صلح در تاجیکستان میانجگری نمود. ولی برخی از دولتمندان ما همه این را نادیده می گیرند. در نزد "ایرانیان" خودرا برتر می دانیم. چرا؟ مگر فرهنگمان را ما بهتر نگه داشتیم؟ مگر زبانمان را ما بهتر نگه داشتیم؟ این همه البته از خودکهتربینی (inferiority complex/комплекс неполноценности) است. خودکهتربینی ما تنها آن زمان از بین خواهد رفت که ما بدانیم کیستیم و چیستیم، از کجا می آییم و به کجا می رویم.

مگر سخنان ابراهیم عثمانف هم پوچ نیستند که می گوید دبیره پارسی نه خط ماست، نه خط پدران ماست و نه خط بابایان ماست. گفتگوی ایشان با هفتنامه "نگاه" (چاپ دوشنبه) زیر عنوان "باید باور کنانیم که ما تاجیکیم، نه کس دیگر!" چاپ شده. در بخش ٢ این گفتگو که ٢٤ ژوئیه سال ٢٠٠٨ چاپ شده می گوید که "عجیب و فرحبخش می بود، که تمام اشعار استاد رودکی و همعصران اورا به زبان های انگلیسی و فرانسوی یا نمیسی ]جنابشان که خودرا مدافع زبان و فرهنگ تاجیک می دانند، واژه روسی "نمیسی" را مورد استفاده قرار داده اند، که پارسی آن است "آلمانی"[ در ٤- ٥ جلد نشر می کردیم و در آخرسخن می گفتیم، که ترجومه از زبان تاجیکی است. این به نظرم یک چیز نو می نماید." درست فرمودند ایشان که "عجیب" می شد و "یک چیز نو" هم خواهد نمود، اگر کسی به این اقدام احمقانه دست بزند. محمود کویر هم درست مثل آقای عثمانف بی پایه و اساس گپ می زنند و به تفریقه اندازی ایرانیان دست می زنند. عبد العظیم عبد الوهاب خود به یکی از پیروان ابراهیم عثمانف و محمود کویر تدبدل شده است.

نوشته من زیر عنوان "بحران هویت رودکی" در مطلب آقای عبد الوهاب هم میاد شده، ولی باید دوباره ذکر نمیام که وقتی من آن مطلب را این جا نوشتم هدف من هوشدار نمودن مردم از چنین اقدام بود که همگان شاهد آن شدیم. فراموش نکنیم، که ما ایرانییم، ما تاجیکیم. این جا سخنان داریوش رجبیان را مناسب می دانم، که در پاسخ به یکی از اشتراکداران تارنگار "اندیشه" از جمله گفتند:

شاید درک این حقیقت سخت باشد، که هنوز تاجیکانی هستند که به معنی دقیق واژه (نه روس شده آن) تاجیکند، یعنی ایرانی اند. چون تا زمانی که روس ها به ما نگفتند، که ما ایرانی نیستیم و زبانمان پارسی نیست، ما آن حقیقت را قبول داشتیم. حالا چه چیزی مانع می شود، که به حرف سرشت خود گوش فرا دهیم؟ می گویی ما با "ایرانی ها" همزبانیم. و همین؟ فقط زبان؟ "هم"-ها به حدی زیادند، که از تکرارشان آزرده شده ایم. همزبان، همفرهنگ، همسرنوشت، همخون، هممذهب... جای این همه "هم"هارا باید به یک واژه داد: یک. این که آیا از این یگانگی آگاه هستیم یا نه، حدیثیست دیگر، که به خودشناسی تک-تک ما بر می گردد.

به یکدیگر تاختن های ما همان محلگرایست، که امروز در تاجیکستان وجود دارد. یک محل ایران زمین، خودرا از محل دیگر برتر می داند. چه خوب فرموده است زنده یاد، لایق شیرعلی:

دیگری گیرد گریبان فلک،
ما گریبان خودی را می گریم.
دیگران بر غاسبان زورآورند،
ما فقط بر اصل خود زورآوریم...
در محل بازی مثل گردیده یم،
گرچه پیوند کیانی گوهریم...
تاجیک و ایرانی و افغان چرا؟

ما در این دنیا، که از یک مادریم!




Дақиқан як рӯз пас аз нашри бахши охари матлаб дар бораи Тоҷикистон ва даъвати банда ба омӯхтани дақиқу воқеъии торихи хеш ва дақиқан як моҳ пас аз нашри матлабе бо номи “Бӯҳрони ҳуввияти Рӯдакӣ” ва ҳушдори банда дар бораи аз тарафи “душманон мавриди истифода қарор” гирифтани баҳси тоҷик ё эронӣ будан (http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/blog-post_15.html), дирӯз матлабе дар торнигори “Андеша” бознашр шуда. Матлабе бо номи “Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ тоҷик нестанд!(???),” ки нависандаи он Абдулазими Абдулваҳҳоб аст, дар ҳафтаномае бо номи СССР нашр шудааст. Ин мақола аз марде бо номи Маҳмуди Кавир интиқод менамояд. Ангор оқои Кавир аз ноширони китобе “Шеъри Ҷаҳон,” ки дар Манчестери Инглистон нашр шуда, ба хотири ёдоварӣ аз Фирдавсӣ ҳамчун шоири тоҷик интиқод менамояд. Оқои Абдуваҳҳоб фавран ба “дифоъ аз миллати тоҷик, аз шаъну шарафи тоҷикон” бархоста.

Ин матлаб рӯйи торнигори “Андеша” ҳам баҳси зиёдеро барангехта, ки аксаран як баҳси пучу тухолӣ буд. Аз Дорюши Раҷабиён ва Боқири Китобдор бисёр сипосгузорам, ки дар ин баҳс ба воқеъият рӯй оварданд. Оқои Абдулваҳҳоб дар матлабаш менависад, ки вожаи “ту” ё “туи,” ки дар марзи Эрони имрӯзи ба маънии “дар” ё “дарун” роиҷ аст, гӯё аз вожаи инглисии “to” ё “in to” бармеояд. Ҷанобашон бояд хиҷолат бикашанд, ки чунин суханҳои бе асосеро мегӯянд. Дар Луғатномаи Деҳхудо аз ҷумла омада, ки “ту” “ба маънии дарун ҳам ҳаст ки ба муқобили берун аст” ва мисолеро меорад аз Амир Хусрави Деҳлавӣ, ки мефармояд:

Нахуфт эро хаск дар бистараш буд
Магас дар туи пироҳанаш буд

Ба ҳар ҳол чандин мисоле дар Луғатнома оварада шуда, ки ҷаноби олӣ худашон метавонанд онҳоро бубинанд. Ин моем, ки ин вожаро бехӣ фаромӯш кардаем. Агар иштибоҳ накунам, бо вожаи “ту” дар Шоҳномаи Фирдавсӣ ҳам бархурд намудаам.

Ман ин ҷо аз оқои Кавир ҳам интиқод менамоям, чун тоҷикон эронӣ ҳастанд ва эрониён тоҷик ҳастанд. Забони эрониёни Фароруд (тоҷикон) ҳам порсист, гарчанд гурӯҳе дар Тоҷикистон мехоҳанд ин ҳақиқатро инкор намоянд. Дар Шоҳномаи Фирдавсӣ аз вожагоне истифода шуда, ки имрӯз дар миёни мардуми Фароруд аз онҳо фаровон истифода мешаванд, мисли “нағз,” “ганда,” “яла,” “гала” ва...

Мо зуд аз тоҷикони бурунмарзӣ (эрониёни имрӯзӣ) меранҷем вақте чунин як матлаберо мебинем. Ин дар ҳолест, ки мо забони худро “тоҷикӣ” медонем, вале Фирдавсӣ гуфта “Аҷам зинда кардам бад-ин порсӣ.” Фирдавсӣ Шоҳномаи худро барои растохез ва зинда нигаҳ доштани Эрону эронӣ нивишта ва фармуда, ки “Чу Эрон набошад, тани ман мабод,” вале бархи афрод рӯйи торнигори “Андеша” доду фиғон мезананд, ки “тоҷикон” дигаранду “эрониён” дигаранд ва мо эронӣ нестем. Агар шумо эронӣ нестед, Фирдавсӣ ҳам шуморо аз худ намедонад, пас фаромӯшаш кунед ӯро. Рӯдакию Мавлоно ва Ҳофизу Саъдиро ҳамчунин. Мо чӣ ҳаққе ба Фирдавсию Рӯдакӣ дорем, вақте хатти худро сирилик медонем? Вақте вазири омӯзишу парвариши Тоҷикистон мегӯяд Тоҷикистон аз хатти сирилик рӯ нахоҳад гардонд; вақте ҳукуматдорони Тоҷикистон намегузоранд ки зери пайкараи Рӯдакӣ дар Душанбе бо дабираи порсӣ навишторе бошад, кай метавонанд пайравони Рӯдакию Фирдавсию Сомониён буданро дошта бошанд?

Яке аз иштироккунандагони он торнигор гуфта, ки аксари эрониёни марзи имрӯзии Эрон турку арабанд то эронӣ. Хидмататон арз намоям, ки ҳамаи мо, эрониён, бо дигарон омехта шудаем ва эрониёни Фароруд на камтар аз эрониёни ғарби Эронзамин. Вале оне, ки моро эронӣ мекунад, фарҳангу тамаддуни мост ва забони мост. Албатта решаи ин ҳарфҳо аз шустушӯи мағзии шӯравӣ ва русӣ бар меояд. Ба мо гуфтанд, ки озариҳо турканд ва мо имрӯз онҳоро бегона медонем. Ҳатто мардуми Ҷумҳурии Озарбойҷони кунунӣ ҳам гирифтори ин афкор шудаанд. Вале набояд нодида гирифт, ки имрӯз фазои марзи Эрони кунунӣ аз ҳар ҷойи Эрони Бузург бештар эрониятро дорад, шӯрбахтона. Чӣ дар забон, чӣ дар давлатдорӣ, чӣ дар ҷашнҳои миллӣ, чӣ дар мусиқӣ, чӣ дар синемо ва...

Мо ҳама раҳгумзадагоне ҳастем, ки намедонем аз куҷо меоему ба куҷо меравем. Чаро меранҷем, вақте чунин иқдоми Маҳмуди Кавирро мебинем, вале гоҳе фикр намекунем, ки ҳамқавмони бурунмарзии мо ҳам ҳақ доранд аз мо, Тоҷикистониён, биранҷанд. Вақте як кишваре, чун Эрони имрӯзӣ, бо тамоми қудрате ки дорад, бо мо на ҳамчун бародари бузург, балки ҳамчун ҳамрутба бархурд менамояд, мо бархе замон кӯрнамакӣ ҳам мекунем. Эроне, ки тоза аз ҷанги 8-сола бо Ироқ баромада буд, ин қадр кӯмаки башардӯстона ба Тоҷикистони ҷангзада намуд; барои бунёди сулҳ дар Тоҷикистон миёнҷигарӣ намуд. Вале бархе аз давлатмандони мо ҳамаи инро нодида мегиранд. Дар назди “эрониён” худро бартар медонем. Чаро? Магар фарҳангамонро мо беҳтар нигаҳ доштем? Магар забонамонро мо беҳтар нигаҳ доштем? Ин ҳама албатта аз худкеҳтарбинӣ (inferiority complex/комплекс неполноценности) аст. Худкеҳтарбинии мо танҳо он замон аз байн хоҳад рафт, ки мо бидонем кистему чистем, аз куҷо меоему ба куҷо меравем.

Магар суханони Иброҳим Усмонов ҳам пуч нестанд, ки мегӯяд дабираи порсӣ на хатти мост, на хатти падарони мост ва на хатти бобоёни мост. Гуфтугӯи эшон бо ҳафтаномаи “Ниго” (чоп Душанбе) зери унвони “Бояд бовар кунонем, ки мо тоҷикем, на каси дигар!” чоп шуда. Дар бахши 2-и ин гуфтугӯ, ки 24 жуйия (июл)-и соли 2008, чоп шуда, мегӯяд, ки “аҷибу фараҳбахш мебуд, ки тамоми ашъори Устод Рӯдакӣ ва ҳамасрони ӯро ба забонҳои инглисию фаронсавӣ ё немисӣ [ҷанобашон, ки худро мудофеъи забону фарҳанги тоҷик медонанд, вожаи русии “немисӣ”-ро мавриди истифода қарор додаанд, ки порсии он аст “олмонӣ.”] дар 4-5 ҷилд нашр мекардем ва дар охирсухан мегуфтем, ки тарҷума аз забони тоҷикӣ аст. Ин ба назарам як чизи нав менамояд.” Дуруст фармуданд эшон, ки “аҷиб” мешуд ва “як чизи нав” ҳам хоҳад намуд, агар касе ба ин ин ин иқдоми аҳмақона даст бизанад. Маҳмуди Кавир ҳам дуруст мисли оқои Усмонов бе появу асос гап мезананд ва ба тафриқаандозии эрониён даст мезананд. Абдулазими Абдулваҳҳоб худ ба яке аз пайравони Иброҳим Усмонову Маҳмуди Кавир табдил шудааст.

Навиштаи ман зери унвони “Бӯҳрони ҳуввияти Рӯдақӣ” дар матлаби оқои Абдулваҳҳоб ҳам ёд шуда, вале бояд дубора зикр намоям ки вақте ман он матлабро ин ҷо навиштам, ҳадафи ман ҳушдор намудани мардум аз чунин иқдом буд, ки ҳамагон шоҳиди он шудем. Фаромӯш накунем, ки мо эронием, мо тоҷикем. Ин ҷо суханони Дорюши Раҷбиёнро муносиб медонам, ки дар посух ба яке аз иштирокдорони торнигори “Андеша” аз ҷумла гуфтаанд:

Шояд дарки ин хақиқат сахт бошад, ки ҳанӯз тоҷиконе ҳастанд, ки ба маънии дақиқи вожа (на русишудаи он) тоҷиканд, яъне эронианд. Чун то замоне ки русҳо ба мо нагуфтанд, ки мо эронӣ нестему забонамон порсӣ нест, мо он ҳақиқатро қабул доштем. Ҳоло чӣ чизе монеъ мешавад, ки ба ҳарфи сиришти худ гӯш фаро диҳем? Мегӯӣ, мо бо «эрониҳо» ҳамзабонем. Ва ҳамин? Фақат забон? «Ҳам»-ҳо ба ҳадде зиёданд, ки аз такрорашон озурда шудаем. Ҳамзабон, ҳамфарҳанг, ҳамсарнавишт, ҳамхун, ҳаммазҳаб… Ҷои ин ҳама «ҳам»-ҳоро бояд ба як вожа дод: як. Ин ки оё аз ин ягонагӣ огоҳ ҳастем ё на, ҳадисест дигар, ки ба худшиносии так-таки мо бармегардад.
Ба якдигар тохтанҳои мо ҳамон маҳалгароист, ки имрӯз дар Тоҷикисон вуҷуд дорад. Як маҳалли Эронзамин худро аз маҳалли дигар бартар медонад. Чӣ хуб фармудааст зиндаёд, Лоиқи Шералӣ:
Дигаре гирад гиребони фалак,
Мо гиребони худиро мегирем.
Дигарон бар ғосибон зӯроваранд,
Мо фақат бар асли худ зӯроварем...
Дар маҳалбозӣ масал гардидаем,
Гарчӣ пайванди каёни гавҳарем...
Тоҷику эрониву афғон чаро?

Мо дар ин дунё, ки аз як модарем!

۱۳۸۷ مهر ۲۲, دوشنبه

نظرات در باره تاجیکستان و آینده آن (بخش ٣)/Назарот дар бораи Тоҷикистон ва Ояндаи Он (Бахши 3


فرارود زیر دودمان های ازبک بود. در دوام این قرن ها کشمکش و بی نظامی های زیادی در این منطقه حکمران بود. پیشروی نمایان فرهنگی به نظر نمی رسید و سه خانیگریی تشکل شد – خانیگری خوقند، خانیگری خیوه و خانیگری بخارا (که دیرترنامش را به امارت بخارا تبدل داد و قدرتمندترین این ها بود). این خانیگری ها در کشمکش های طولانی در بین یک دیگر گرفتار بودند. هر سه ای این خانیگری زیر دودمان های ترک نژاد بودند. همین طور دولتداری ایرانی و بومی در فرارود ناپدید شد. زبان دولتی در خانیگری های خوقند و خیوه زبان های ترکی بود. تنها در امارت بخارا زبان دولتی زبان پارسی باقی می ماند و نام معمولی آن هم "فارسی" یا "فارسی دری" بود. این خانیگری ها ملی نبودند و صرف در پایه اسلام و آن هم اسلام سنی حنفی بنیاد یافتند. در این دولت هیچ بوی و نشانی از هویت ملی وجود نداشت. سال ١٢٤٤ خورشیدی (١٨٦٥ میلادی) فرارود زیر تصرف امپراتوری روسیه می دراید. دیرتر، پس از انقلاب بلشویک در روسیه، در آسیای میانه "تقسیم بندی ملی" راهندازی می شود. پس از کشمکش های زیاد و طولانی، جماهیر شوروی سوسیالیستی قزاقستان، قرقزستان، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان تشکل می یابند. البته قسمت های عظیم تاجیکستان زیر رژیم اشغالگرای ازبکستان باقی می ماند.

در طول این صدساله ها با حکمرانی قبیله های ترک و دیرتر روس ها و کمونیستان دولتداری واقعی بومی و ایرانی در فرارود به تدریج ناپدید شد؛ مراکز فرهنگ و تمدن ایرانی زیر فرمان قوم های ترک نژاد افتاد؛ حوضه زبان پارسی در آسیای میانه به تدریج تنگ شد؛ ایرانیان سنی مذهب ضد همقومانی که پیروان ادیان غیر اسلامی بودند، و حتی همقومان شیعه، تبلیغ می شدند؛ ایرانیان فرارود (تاجیکان) تبلیغ می شند که "ایرانی" و "تاجیک" دو ملیت مختلفند؛ پارسی گویان تبلیغ می شدند که زبان مادری ایشان "تاجیکیست" نه پارسی؛ ایرانیان سنی و شیعه اسماعیلی "تاجیک" نام گرفتند، ایرانیان شیعه دوازده امامی "پارس" نام گرفند، ایرانیانی زیادی که از مرز کنونی ایران آمدند (عکثر آن ها کمونیستان، مثل لاهوتی) "ایرانی" نام گرفتند و ایرانیان کلیمی (که همچن "یهودیان بخارا" نامدار بوند و هستند) قسمی از "ملیت یهودی" شدند؛ هر منطقه تاجیکستان را علیه دیگری تبلیغ نمودند. این است که امروز بحران هویت و فرهنگ تاجیکی سر و پا در فرارود حکمران است.

و اما بر می گردیم به امروز تاجیکستان. بدبختی تاجیکستان این است که هیچ سنت دولتداری در آن وجود ندارد. بلکه وجود دارد، ولی سنت دولتداری امروزی تاجیکستان تاجیکی نیست. دولتداری در تاجیکستان امروز در اساس دولتداری کمونیستی و دولتداری خانیگری های ترک نژاد آسیای میانه بنیاد یافته و سایه سامانیان نمایان نیست، گرچه در مرکز شهر پیکره اسماعیل سامانی قد افراشته. عامل اصلی این است که مردم از هویت ملی برخردار نیستند و یک گروهِ رهگمزده می باشند. از یک سو دولت تبلغ می کند که ما آریایی هستیم، ما از هخامنشیان و ساسنیان و سامانیانیم و از سوی دیگر به ما می گویند که "ایرانیان" دیگرند و "تاجیکان" دیگرند. از یک سو شاعرانی مثل رودکی و مولانای بلخی و حافظ شیرازی و لاهوتی را از آن خود می دانند و از سوی دیگر زبان خودرا "تاجیکی" و دبیره خودرا سیریلیک می دانند. از یک سو سر و صدا در باره اتحاد پارسیگویان بلند می کنند و از سوی دیگر برنامه های رادیویی با زبان های "تاجیکی"، "فارسی"، "دری" در قطار انگلیسی و روسی پخش می کنند و داد می زنند که زبان ما "تاجیکیست" نه پارسی و "باید با آن ببالیم و بفخریم."

روزهای نخستی که در تاجیکستان بودم، خیلی دلگیر می شدم که چرا جوانان (بویژه بانوان جوان) زبان مادری خودرا کنار می گذارند و به زبان روسی بین هم حرف می زنند. دانشجویان جوانی که به زبان پارسی گپ می زنند، نوعی از طرف این جوانان توهین می شوند و آن هارا "دهاتی" می خوانند. زبان روسی زبان شیک شده. این همه البته از نادانی مردم است، ولی ببنید که این جوان ها از زبان "تاجیکی" چه می بینند؟ این "زبان" که با خط سیریلیک نوشته می شود، در کجا به کار می آید؟ چند کتابی در یک سال با این "زبان" نشر می شود؟ چه دستاودر های علمی و تکنیکی با این "زبان" دسترس جوانان است؟ این باز مارا به بحث خط و زبان می آرد. مگر بهتر نیست زبان مادری ما دوباره رسماً فارسی شناخته شود و به خط اصلی خود باز گردیم؟

با چنین احوال مردم هیچ گاه نمی تواند از دولت چیزی تقاضا کند. مردمی که نمی داند خود چیست و کیست، کی می تواند یک دولتی دلخواهی تقاضا نماید؟ در کدام اساس؟ در اساس کدام سنت دولتداری؟ با نظرداشت این حالت، برای بهتر نمودن وضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتسادی و... از همه وطن خواهان بیدار می خواهم که نخست به آموزاندن واقعی فرهنگ و تاریخ ملت دستجمعی کار کنند.


کجا آن بزگان ساسانیان،
ز بهرامیان تا بسامانیان.
(فردوسی)

وطن خواهان، وطن ویرانه گردید!
وطن منزلگه بیگانه گردید.
به خاک ما تجاوزهای اغیار
بر اهل جهان افسانه گردید.
(لاهوتی)

بخش ١: http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/1.html
بخش ٢: http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/2.html




Фароруд зери дудмонҳои ӯзбак буд. Дар давоми қарнҳо кашмакашу бенизомиҳои зиёде дар ин минтақа ҳукмрон буд. Пешравии намоёни фарҳангӣ ба назар намерасид ва се хонигарӣ ташкил шуд – Хонигарии Хӯқанд, Хонигарии Хева ва Хонигарии Бухоро (ки дертар номашро ба Аморати Бухоро табдил дод ва қудратмандтарини инҳо буд). Ин хонигариҳо дар кашмакашҳои тӯлонӣ дар байни якдигар гирифтор буданд. Ҳар сеи ин хонигарӣ зери дудмонҳои туркнажод буданд. Ҳамин тавр давлатдории эрониву бумӣ нопадид шуд. Забони давлатӣ дар хонигариҳои Хӯқанд ва Хева забонҳои туркӣ буд. Танҳо дар Аморати Бухоро забони давлатӣ забони порсӣ боқӣ мемонад ва номи маъмулии он ҳам “форсӣ” ё “форсии дарӣ” буд. Ин хонигариҳо ҳам набуданд ва сирф дар пояи Ислом ва он ҳам Исломи Суннии Ҳанафӣ бунёд ёфтанд. Дар ин давлат ҳеч бӯю нишоне аз ҳуввияти миллӣ вуҷуд надошт. Соли 1244 хуршедӣ (1865 мелодӣ) фароруд зери тасарруфи имперотурии Русия медарояд. Дертар, пас аз инқилоби Булшевик дар Русия, дар Осиёи Миёна “тақсимбандии миллӣ” роҳандозӣ мешавад. Пас аз кашмакашҳои зиёду тӯлонӣ Ҷамоҳири Шӯравии Сусёлистии Қазоқистон, Қирқизистон, Туркаманистон, Ӯзбакистон ва Тоҷикистон ташкил меёбанд. Албатта қисматҳои азими Тоҷикистон зери Режими Ишғолгарои Ӯзбакистон боқӣ мемонад.

Дар тӯли ин садсолаҳо, бо ҳукмронии қабилаҳои турк ва дертар русҳову кумунистон давлатдории воқеъии бумиву эронӣ дар Фароруд ба тадриҷ нопадид шуд; марокази фарҳангу тамаддуни эронӣ зери фармони қавмҳои туркнажод уфтод; ҳавзаи забони порсӣ дар Осиёи Миёна ба тадриҷ танг шуд; эрониёни суннӣ-мазҳаб зидди ҳамқавмоне, ки пайравони адёни ғайри Исломӣ буданд ва ҳатто ҳамқавмони Шиъа, таблиғ мешуданд; эрониёни Фароруд (тоҷикон) таблиғ мешуданд, ки “эронӣ” ва “тоҷик” ду миллияти мухталифанд; порсигӯён таблиғ мешуданд, ки забони модарии эшон “тоҷикист,” на порсӣ; эрониёни Суннӣ ва Шиъаи Исмоилӣ “тоҷик” ном гирифтанд, эрониёни шиъаи дувоздаҳ-имомӣ “порс” ном гирифтанд, эрониёне зиёде ки аз марзи кунунии Эрон омаданд (аксари онҳо кумунистон, мисли Лоҳутӣ) “эронӣ” ном гирифтанд ва эрониёни Калимӣ (ки ҳамчун “Яҳудиёни Бухоро” номдор буданду ҳастанд) қисме аз “миллияти яҳудӣ” шуданд”; ҳар минтақаи Тоҷикистонро алайҳи дигарӣ таблиғ менамуданд. Ин аст, ки имрӯз бӯҳрони ҳуввият ва фарҳанги тоҷикӣ дар Фароруд ҳукмрон аст.

Ва аммо бар мегардем ба имрӯзи Тоҷикистон. Бадбахтии Тоҷикисон дар ин аст, ки ҳеч суннати давлатдорӣ дар он вуҷуд надорад. Балки вуҷуд дорад, вале суннати давлатдории имрӯзии Тоҷикистон тоҷикӣ нест. Давлатдори дар Тоҷикистон имрӯз дар асоси давлатдории кумунистӣ ва давлатдории хонигариҳои туркнажоди Осиёи Миёна бунёд ёфта ва сояи Сомониён намоён нест, гарчӣ дар маркази шаҳр пайкараи Исмоили Сомонӣ қад афрошта. Омили аслӣ ин аст, ки мардум аз ҳуввияти миллӣ бархурдор нестанд як гурӯҳи раҳгумзада мебошанд. Аз як сӯ давлат таблиғ мекунад, ки мо Ориёӣ ҳастем, мо аз Ҳахоманишиёну Сосониёну Сомониёнем ва аз сӯйи дигар ба мо мегӯянд, ки “эрониён” дигаранд ва “тоҷикон” дигаранд. Аз як сӯ шоъироне мисли Рӯдакӣ, Мавлонои Балхӣ, Ҳофизи Шерозиро ва Лоҳутиро аз они худ медонанд ва аз сӯйи дигар забони худро “тоҷикӣ” ва дабираи худро сирилик медонанд. Аз як сӯ сару садо дар бораи иттиҳоди порсигӯён баланд мекунанд ва аз сӯйи дигар барномаҳои родюӣ бо забонҳои “тоҷикӣ,” “форсӣ,” “дарӣ,” дар қатори инглисию русӣ пахш мекунанд ва дод мезананд, ки забони мо “тоҷикист,” на порсӣ ва “бояд бо он биболему бифахрем.”

Рӯзҳои нахусте ки дар Тоҷикистон будам, хеле дилгир мешудам, ки чаро ҷавонон (бавижа бонувони ҷавон) забони модарии худро канор мегузоранд ва ба забони русӣ байни ҳам ҳарф мезананд. Донишҷӯёни ҷавоне, ки ба забони порсӣ гап мезананд, навъе аз тарафи ин ҷавонон тавҳин мешаванд ва онҳоро “деҳотӣ” мехонанд. Забони русӣ забони шик шуда. Ин ҳама албатта аз нодонии мардум аст, вале бубинед ки ин ҷавонҳо аз забони “тоҷикӣ” чӣ мебинанд? Ин забон, ки бо хатти сирилик навишта мешавад дар куҷо ба кор меояд? Чанд китобе дар як сол бо ин “забон” нашр мешавад? Чӣ дастовардҳои илмию текникӣ бо ин “забон” дастраси ҷавонон аст? Ин боз моро ба баҳси хатту забон меорад. Магар беҳтар нест забони модарии мо дубора расман форсӣ шинохта шавад ва ба хатти аслии худ боз гардем?

Бо чунин аҳвол мардум ҳеч гоҳ наметавонанд аз давлат чизе тақозо кунад. Мардуме, ки намедонад худ кисту чист кай метавонад як давлате дилхоҳе тақозо намояд? Дар кадом асос? Дар асоси кадом суннати давлатдорӣ? Бо назардошти ин ҳолат, барои беҳтар намудани вазъи сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ ва... аз ҳамаи Ватанхоҳон мехоҳам, ки барои омӯзонидани воқеъии фарҳангу торихи миллат дастиҷамъӣ кор кунанд.

Куҷо он бузургон Сосониён,
Зи Баҳромиён то ба Сомониён.
(Фирдавсӣ)

Ватанхоҳон, Ватан вайрона гардид!
Ватан манзилгаҳи бегона гардид.
Ба хоки мо таҷовузҳои ағёр
Бари аҳли ҷаҳон афсона гардид.
(Лоҳутӣ)

Бахши 1: http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/1.html
Бахши 2: http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/2.html