۱۳۸۷ اردیبهشت ۵, پنجشنبه

روسیه از "مال خود" دست نخواهد کشید/Русия аз "Моли Худ" Даст Нахоҳад Кашид


روز دوشنبه، گرجستان اعلام نمود که روسیه هواپیمای بدون خلبان این کشور را در داخل قلمرو خود، یعنی جمهوری جدای خواه آبخازستان، مورد هدف قرار داده است. روسیه سال ۱۹۹۲ از آبخازستانِ جدایی خواه پشتبانی نمود و به شكست نیرو های گرجی کمک نمود. اگر توجه نمایم، همۀ نزاع های کشور های اتحاد شوروی پیشین در تقریباً یک وقت به وقوع پیوستند و در همۀ این ها روسیه دست داشت. امروز که گرجستان می خواهد از استقلال خود دفاع نماید، روسیه، "سلطان تمام سرزمین ها از دریای سیاه تا اقیانوس آرام، از دریا بالتیک تا رود آمو"، نمی خواهد از "مال خود" دست بکشد.
پس از فروپاشی شوروی، روسیه در هر گوشۀ امپراتوری پیشین خویش جنگ و نزاع هارا ترح ریزی نمود. گرجستان تنها یکی از اهداف روسیه بود. سازمان های مخفی روسیه در آبخازستان احساسات جدایی خواهی را رواج دادند. این منطقه خود را با پشتبانی روسیه مستقل اعلام نمد. زمانی گرجستان از تمامیت ارضی خود دفاع کرد، با کمک نظامی روسیه شکست خورد. روسیه همچونین از اوستیای جنوبی پشتبانی نمد. در حالی که اوستیای شمالی در قلمرو روسیه است، به اوستیای جنوبی کمک می کند تا "مستقل" باشد. اگر این قدر دلش به آن ها می سوزد، پس چرا به اوستیای شمالی استقلالیت نمی دهد؟ هدف روسیه تنها زیر ستطۀ خود نگاه داشتند گرجستان است و دیگر هیچ. مسألۀ اوستیا را ولی به سوی دیگری می گذارم، چون مردم اوستیا اصلاً مردم ایرانی هستند که در سدۀ ۱۹ میلادی زیر روسیه افتادند و از مردم گرجستان فرقی دارند. مسألۀ آبخازستان ولی فرق می کند. این سرزمین در طول تاریخ با گرجستان یکی بوده. درست است که این مردم با زبان غیر گرجی حرف می زنند، ولی زبان آن ها با زبان گرجی همریشه است و درست مثل آن كه بدخشی ها و فارسی گوها و کرد ها و دیگر ها یکی هستند و ایرانی هستند، آبخاز ها هم با گرج ها یکی هستند. آبخاز ها در ساختن و دیرتر دوباره متحد نمودن گرجستان نقش اساسناکی بازیده اند. طبق دانشنامۀ ایرانیکا (Iranica)، حتی واژۀ آبخازستان "بارها برای مشخص نمودن تمام سرزمین گرجستان مورد استفاده قرار گرفته است".
باید ذکر نمایم که مردم سربلند گرجستان را احترام می نمایم. این مردم، با تمام پافشاری ها و زوراوری های روسیه استقلال خود را از دست نمی دهد. این مردم در زمان شوروی هم دبیرۀ خود را نگه داشتند. به گفتۀ برخی پژوهشگران، آن ها از دبیرۀ خود دفاع نکردند، بلکه استالین به ایشان دست نزد. ولی آموزش شخسیت استالین نشان می دهد، که در حالی که استالین خود گرجی بود، با آن ها هم بسیار بی رحمانه برخورد می کرد و حتی لنین اورا "شوونیست روس" خوانده است.
روسیه چند ماهی پیش در گرجستان کوشش نمود که یک انقلابی راه اندازی نماید. ولی مردم گرجستان به همۀ این سختی های اقتسادیِ به سرشان آمده نگاه نکرده، از دولت خود پشتبانی نمودند. ما، تاجیکان در سال ۱۹۹۲ از دولت خود پشتبانی نکرديم و گذاشتيم که دلخواه روسیه به سر قدرت رسد. هم اکنون در ترس آن هستم که یک انقلاب تازه ای در تاجیکستان از طرف روسیه راه اندازی شود. مردم تاجیکستان باید یک دولت دلخواه و واقعاً ملی داشته باشد، ولی باید مواظب بود که یک عروسک مسکو (یا هر کشور دیگر) را در کاخ ریاست جمهور نگذاریم تا مارا باز هم از اصلیت خود دور ننماید.



Рӯзи душанбе Гурҷистон эълом намуд, ки Русия ҳавопаймои бидуни халбони ин кишварро дар дар дохили қаламрави худ, яъне Ҷумҳурии ҷудоихоҳи Обхозистон, мавриди ҳадаф қарор додааст. Русия соли 1992 аз Обхозистони ҷудоихоҳ пуштибонӣ намуд ва ба шикасти неруҳои гурҷӣ кумак намуд. Агар таваҷҷуҳ намоем, ҳамаи низоъҳои кишварҳои Иттиҳоди Шӯравии пешин дар тақрибан як вақт ба вуқӯъ пайвастанд ва дар ҳамаи инҳо Русия даст дошт. Имрӯз, ки Гурҷистон мехоҳад аз истиқлоли худ дифоъ намояд, Русия, «султони тамоми сарзаминҳо аз дарёи Сиёҳ то уқёнуси Ором, аз дарёи Болтик то руди Ому» намехоҳад аз «моли худ» даст бикашад
Пас аз фурӯпошии Шӯравӣ, Русия дар ҳар гӯшаи имперотурии пешини хеш ҷангу низоъҳоро тарҳрезӣ намуд. Гурҷистон танҳо яке аз аҳдофи Русия буд. Созмонҳои махфии Русия дар Обхозистон эҳсосоти ҷудоихоҳиро ривоҷ доданд. Ин минтақа худро бо пуштибонии Русия мустақил эълом намуд. Замоне Гурҷистон аз тамомияти арзии худ дифоъ кард, бо кумаки низомии Русия шикаст хӯрд. Русия ҳамчунин аз Усетиёи Ҷанубӣ пуштибонӣ намуд. Дар ҳоле, ки Усетиёи Шимолӣ дар қаламрави Русия аст, ба Усетиёи Ҷанубӣ кумак мекунад, то «мустақил» бошад. Агар ин қадр дилаш ба онҳо месӯзад, пас чаро ба Усетиёи Шимолӣ истиқлолият намедиҳад? Ҳадафи Русия танҳо зери султаи худ нигоҳ доштани Гурҷистон аст ва дигар ҳеч. Масъалаи Усетиёро вале ба сӯи дигар мегузорам, чун мардуми Усетиё аслан мардуми эронӣ ҳастанд, ки дар садаи XIX мелодӣ зери Русия уфтоданд ва аз мардуми Гурҷистон фарқе доранд. Масъалаи Обхозистон вале фарқ мекунад. Ин сарзамин дар тӯли торих бо Гурҷистон яке буда. Дуруст аст, ки ин мардум бо забони ғайри гурҷӣ ҳарф мезананд, вале забони онҳо бо забони гурҷӣ ҳамреша аст ва дуруст мисли он ки бадахшиҳову форсигӯҳову курдҳо ва дигарҳо яке ҳастанд ва эронӣ ҳастанд, обхозҳо ҳам бо гурҷҳо яке ҳастанд. Обхозҳо дар сохтан ва дертар дубора муттаҳид намудани Гурҷистон нақши асосноке бозидаанд. Тибқи донишномаи Иронико (Iranica), ҳатто вожаи Обхозистон «борҳо барои мушаххас намудани тамоми сарзамини Гурҷистон мавриди истифода қарор гирифтааст»
Бояд зикр намоям, ки мардуми сарбаланди Гурҷистонро эҳтиром менамоям. Ин мардум дар замони Шӯравӣ ҳам дабираи худро нигаҳ доштанд. Ба гуфтаи бархе пажӯҳишгарон, онҳо аз дабираи худ дифоъ накарданд, балки Истолин ба эшон даст назад. Вале омӯзиши шахсияти Истолин нишон медиҳад, ки дар ҳоле ки Истолин худ гурҷӣ буд, бо онҳо ҳам бисёр бе раҳмона бархӯрд мекард ва ҳатто Ленин ӯро «шувенисти рус» хондааст.Русия чанд моҳе пеш дар Гурҷистон кӯшиш намуд, ки як инқилобе роҳандозӣ намоянд. Вале мардуми Гурҷистон ба ҳамаи ин сахтиҳои иқтисодии ба сарашон омада нигоҳ накарда, аз давлати худ пуштибонӣ намуданд. Мо, тоҷикон дар соли 1992 аз давлати худ пуштибонӣ накардем ва гузоштем, ки дилхоҳи Русия ба сари қудрат расад. Ҳамакнун дар тарси он ҳастам, ки як инқилоби тозае дар Тоҷикистон аз тарафи Русия роҳандозӣ шавад. Мардуми Тоҷикистон бояд як давлати дилхоҳ ва воқеъан миллӣ дошта бошад, вале бояд мувозиб буд, ки як арусаки Маскав (ё ҳар кишвари дигар)-ро дар Кохи Раёсати Ҷумҳур нагузорем, то моро боз ҳам аз аслияти худ дур нанамояд

۱۳۸۷ فروردین ۲۸, چهارشنبه

لت و کوب زن های تاجیک/Лату Кӯби Занҳои Тоҷик


به نوشتۀ تارنگار بخش فارسی بی بی سی، گروهی از زنان " روز سه شنبه (پانزدهم آوریل) در اعتراض به تصمیم دولت در مورد تخریب منازل مسکونی شان روبروی دفتر ریاست جمهوری تاجیکستان دست به تظاهرات زدند و پلیس در جریان سرکوب گردهمایی اعتراضی آنان، تعدادی از این زنها را لت و کوب کرد، یک زن در نتیجه این حادثه جراحتهای سنگین برداشت. " به اطلاع خبرگزاری ها، شهرداری دوشنبه قصد دارد منازل واقع در نزدیکی کارخانۀ سمنت دوشنبه را تخریب نماید. شهرداری دوشنبه می گوید که این افراد در محل نامبرده از سال ۱۹۹۲ بدین سو غیر قانونی جا گرفته، منزل بنا نموده اند. شهرداری به این افراد در محلۀ "خاوران" دوشنبه زمین وعده نموده. ولی به انتقاد خانوادگان، آن ها توان بنا نمودن ساختمان را ندارند. خواهش می کنم این ویدیو را از رادیو آزادی ببنید:

وقتی نوار را تماشا می کردم، در فکر آن افتادم که مرد ها کجایند؟ ولی به زودی جوابش را هم از زبان یکی از خانمان بدبخت پیدا کردم: پسر و شوهر و برادر هیشان همه در روسیه هستند! این خانم ها با آغاز جنگ به سر تاجیکستان تحمیل شده، به افغانستان پناه می برند و همین حکومت بود که آن ها را از افغانستان باز می گرداند و در حومۀ شهر، نزدیکی کارخانۀ سمنت، که آب و هوای خوشی هم ندارد، زمین کوچکی جدا می نماید تا برای خود منزل بنا نمایند. امروز ایشان را می خواهند بیرون از در کنند. درست است که شهرداری می تواند برای بهبودی بخشیدن به شهر مالکیت مردم را تخریب نماید، ولی باید مبلغ کافی جدا نمایند تا شهروندان بتوانند "در بالای سر بامی داشته باشند". منازلی که این مردم بیچاره دارد، چیزی نیست و مبلغش هم زیاد نیست. این ها از آن قصر هایی نیستند که "نوتاجیک" ها صاحبشان هستند. این هم در حالیست که آقای رحمان سال گذشته قانون عفو مالکیت را تصویب نمود و امروز شهرداری در اساس "غیر قانونی" بودن این منازل می خواهد مردم را بی پناهگاه گذارد.
دیدن این نوار اصلاً دلم را داشت پاره پاره می کرد و بی اخطیار اشک روی چشمانم دوید، که پلیس با خانمان بی سر و پناه چونین معامله می نماید. وظیفۀ پلیس حفاظت شهروندان است. گذشته از این، اندوه آور آن است، که این کار را "واریسان آریان" انجام داده اند؛ زادگان سرزمین پاک ایران – سرزمینی که جوانمردی را به جهان معرفی نموده. کجاست آن جوانمردی، که به زن و بچه ها حمله می کنند؟ به داد آن زنان و کودکان که می رسد؟ این را نمایندگان ملتی انجام می دهند، که مادر را این قدر گرامی می دانند. مگر ضرب و شتم نمودن مادران در نزد بچه های خود آدمی است؟ مگر کسی فکر می کند که آیندۀ این اقدام چه می شود؟ اگر این مادران نباشند، این بچه ها چه کار خواهند کرد؟ دیدن اهانت مادران از طرف نیرو های حکمت به روان این بچه ها چه اثری می گذارد؟ آینده تاجیکستان همین طفلاکان هستند و آیندۀ همین دولتمندان هم در دست آن هاست.
Ба навиштаи торнигори Бахши Форсии Би Би Сӣ, гурӯҳе аз занон «рӯзи сешанбе (понздаҳуми оврил [апрел]) дар эътироз ба тасмими давлат дар мавриди тахзиби манозил маскуниашон рӯ ба рӯйи Дафтари Раёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон даст ба тазоҳурот заданд ва пулис дар ҷараёни саркӯби гирдиҳамоии эътирозии онон, теъдоде аз ин занҳоро лату кӯб кард, як зан дар натиҷаи ин ҳодиса ҷарроҳатҳои сангин бардошт.» Ба иттилоъи хабаргузориҳо, шаҳрдории Душанбе қасд дорад манозили воқеъ дар наздикии корхонаи сементи Душанберо тахриб намояд. Шаҳрдории Душанбе мегӯяд, ки ин афрод дар маҳалли номбурда аз соли 1992 бадин сӯ ҷо гирифта, манзил бино намудаанд. Шаҳрдорӣ ба ин афрод дар маҳаллаи «Ховарон»-и Душанбе замин ваъда намуда. Вале ба интиқоди хонаводагон, онҳо тавони бино намудани сохтмонро надоранд. Хоҳиш мекунам, ин видюро аз Родю Озодӣ бубинид
Вақте, ки наворро тамошо мекардам, дар фикри он уфтодам ки мардҳо куҷоянд? Вале ба зуддӣ ҷавобашро ҳам аз забони яке аз хонумони бадбахт пайдо кардам: писару шавҳару бародарҳояшон ҳама дар дар Русия ҳастанд! Ин хонумҳо бо оғози ҷанги ба сари Тоҷикистон таҳмил шуда, ба Афғонистон паноҳ мебаранд ва ҳамин ҳукумат буд, ки онҳоро аз Афғонистон боз мегардонад ва дар ҳумаи шаҳр, наздикии корхонаи семент, ки обу ҳавои хуше ҳам надорад, замини кучаке ҷудо менамояд, то барои худ манзил бино намоянд. Имрӯз эшонро мехоҳанд берун аз дар кунанд. Дуруст аст, ки шаҳрдорӣ метавонад барои беҳбудӣ бахшидан ба шаҳр моликияти мардумро тахриб намояд, вале бояд маблағи кофӣ ҷудо намоянд, то шаҳрвандон битавонанд «дар болои сар боме дошта бошанд». Манозиле, ки ин мардуми бечора дорад, чизе нест ва маблағаш ҳам зиёд нест. Инҳо аз он қасрҳое нестанд, ки «навтоҷик»- ҳо соҳибашон ҳастанд. Ин ҳам дар ҳолест, ки Оқои Раҳмон соли гузашта Қонуни Афви Моликиятро тасвиб намуд ва имрӯз шаҳрдорӣ дар асоси «ғайри қонунӣ» будани ин манозил мехоҳад мардумро бе паноҳгоҳ гузорад
Дидани ин навор аслан диламро дошт пора-пора мекард ва бе ихтиёр ашк руйи чашмонам давид, ки пулис бо хонумони бе сару паноҳ чунин муъомила менамояд. Вазифаи пулис ҳифозати шаҳрвандон аст. Гузашта аз ин, андӯҳовар он аст, ки ин корро «ворисони Ориён» анҷом додаанд; зодагони сарзамини поки Эрон – сарзамине, ки ҷавонмардиро ба ҷаҳон муъаррифӣ намуда. Куҷост он ҷавонмардӣ, ки ба зану бачаҳо ҳамла мекунанд? Ба доди он занону кӯдакон кӣ мерасад? Инро намояндагони миллате анҷом медиҳанд, ки модарро ин қадр гиромӣ медонанд. Магар зарбу шитам намудани модарон дар назди бачаҳои худ одамӣ аст? Агар ин модарон набошанд, ин бачаҳо чӣ кор хоҳанд кард? Дидани иҳонати модарон аз тарафи нируҳои ҳукумат ба равони ин бачаҳо чӣ асаре мегузорад? Ояндаи Тоҷикистон ҳамин тифлакон ҳастанд ва ояндаи ҳамин давлатмандон ҳам дар дасти онҳост

۱۳۸۷ فروردین ۲۲, پنجشنبه

Our Language and Alphabet


طبق اطلاع رادیو آزادی، نورمحمد امیرشاهی، کارشناس در پژوهشگاه خاورشناسی تاجیکستان از رئیس جمهور، امامعلی رحمان، خواستار گذرش دوبارۀ تاجیکستان به دبیرۀ فارسی شده است. این موضوع در روند ملاقات سالانۀ آقای رحمان با روشنفکران تاجیک نیز از طرف برخی از روشنفکران به میان گذاشته شد.

باید ذکر نمود که این موضوع نخست سال ۱۹۸۹ میلادی به میان آمده بود. در اساس قانون زبان که همان سال از طرف شورای عالی تصویب شد، تاجیکستان می بایست تا سال ۱۹۹۷ به دبیرۀ فارسی پس می گشت. من که کوچک بودم ولی روز های پس از تصویب قانون زبان را یاد دارم. یاد دارم که در کوچه و خیابان های شهر همه جا لوحه ها با خط سیریلیک و فارسی نوشته شده بودند. اما آغاز جنگ داخلی به سر تاجیکستان تحمیل شده و به قدرت آمدن حکومت جدید در تاجیکستان، فارسی ستیزی در تاجیکستان شدت گرفت و کل نوشتجات فارسی از کوچه و خیابان های شهر دوشنبه برداشنه شدند. یاداور می شویم که تاجیکستان سال ١٩٣٠ با خواست مقامات شوروی از دبیرۀ فارسی دست کشید و به لاتین گذشت و سال ١٩٣٩ بر اساس قرار تازه به خط سیریلیک گذشت.

به گفتۀ آقای امیرشاهی، خط سیریلیک تاجیکستان را "از عالم جدا و بی خبر کرده است. دستاورد های جهانی توسط این جط به ما دسترس نیستند." اقای امیرشاهی همچنین ذکر می کند که "با خط فارسی در ایران همۀ ادبیات جهانی را می توان دسترس کرد." واقعاً هم امروز مردم تاجیکستان معمولاً به ادبیات جهان و به دستاورد های تازترین علمی و فنی از طریق زبان روسی دسترس دارند. این روند به کاهش نفوذ زبان روسی در تاجیکستان و بلند برداشتن مقام زبان دولتی یا خود به جایگاه قانونی خود رسیدن زبان دولتی، زبان ملی، مساعدت نمی نماید، بلکه نفوذ زبان روسی را بیشتر می نماید.

برخی از صاحبنظران بر اینند که گذشتن به حروف فارسی مردم تاجیکستان را بی سواد می نماید. به گفت ایشان آموزش دبیرۀ فارسی مشکلی زیادی دارد و برای به این خط درست نوشتن، دانش زبان عربی واجب است و در آن صورت وزارت آموزش و پرورش می باید زبان عربی را در مکاتب تاجیکستان جاری نماید. بدون شک دانش زبان عربی به برتری زبان فارسی (یا خود "تاجیکی") کمک می نماید )درست مثل دانش زبان لاتینی برای دانندۀ زبان انگلیسی(، ولی به هیچ وجه واجب نیست. نوشتن با خط فارسی هیچ مشکلی ندارد و از نوشتن، به عنوان مثال، با زبان انگلیسی و هم روسی دشوارتر نیست. وقتی یک شخص به شکل معمولی از این دبیره می خواند، به اصطلاح "چشم عادت می کند." دانشمندان روس، اروپایی و آمریکایی ادبیات فارس همه بلدند با این خط نویسند و بخوانند، در حالی که تقریباً هیچ کدامی از آن ها زبان عربی ناموخته اند.

نظر دیگر این است که برای اقتسادیات امروزی تاجیکستان تغییر دادن خط مشکلی های بر جا خواهد گذاشت. این البته مسألۀ مهم است و باید این را به نظر گرفت. ولی این کار غیر امکان نیست. کشور هایی از قبیل ایران، و شاید کشور های عرب هم، علاقمند هستند که تاجیکستان به دبیرۀ فارسی بر گردد. ایران امروز هم به مکاتب تاجیکستان کتاب های آموزش خط فارسی را به طور رایگان فرستاده. مطمأنم که ایران هر قدری که بتواند، کمک خواهد نمود. دولتمندان تاجیکستان باید این را بیشتر تحقیق نمایند.


موضوع دبیره ما را به یک مسألۀ دردناک دیگری نیز می کشاند و این هم مسألۀ زبان ماست. هدف از تغییر اجباری خط سیریلیک، دور نمودن مردم تاجیکستان از همزبانان در افغانستان و ایران بود. حکومت شورا ها داستانی را می بافد که در اساس آن واژۀ "تاجیکی" به میان می آید. یعنی زبان تاجیکان آسیای میانه زبان "تاجیکی" است و زبان ایران و افغانستان فارسی است. واژۀ "تاجیکی" تا قرن ٢٠ در هیچ جایی به نظر نمی رسد. اگر زبان ما فارسی نیست، پس چیست؟ زبان "تاجیکی" خود چیست؟ وقتی یک نفر از تاجیکستان، یکی از ایران و یکی از افغانستان با هم گفتگو می نمایند، مگر به مترجم نیازی دارند؟ در قانون زبان تاجیکستان آورده بودند که "زبان دولتی رسپوبلیکا [جمهوری]ی سووتی [شوروی]ی سوسیالیستی تاجیکستان زبان تاجیکی (فارسی) است." ولی در قانون اساسی که سال ١٩٩۴ به تصویب رسید، آمده است: "زبان دولتی تاجیکستان زبان تاجیکی است." البته برخی مردم می گویند که "این تنها نام است و چه فرقی دارد،" ولی در زمان جهانی سازی (Globalization) مگر بهتر است گویندۀ زبانی باشیم که با آن تاجیکستان بزرگ (منظورم تاجیکستان امروزی و سرزمین های ما در ازبکستان) تکلم می نماید یا زبانی که با آن مردم تاجیکستان بزرگ، افغانستان با ٣٠ میلیون جمعیت و ایران با ٧٠ میلیون تکلم می نماید؟ زبان ما هویت ماست و از دست دادن هویت ما را همچون دولت از بین می برد.








Тибқи иттилоъи Родю Озодӣ, Нурмуҳаммади Амиршоҳӣ, коршнос дар Пажуҳишгоҳи Ховаршиносии Тоҷикистон аз раиси ҷумҳур, Эмомалии Раҳмон, хостори гузариши дубораи Тоҷикистон ба дабираи форсӣ шудааст. Ин мавзуъ дар раванди мулоқоти солонаи оқои Раҳмон бо рушанфикрони тоҷик низ аз тарафи бархе аз рушанфикрон ба миён гузошта шуд

Бояд зикр намуд, ки ин мавзуъ нахуст соли 1989-и мелодӣ ба миён омад. Дар асоси Қонуни Забон ки ҳамон сол аз тарафи Шурои Олӣ тасвиб шуд, Тоҷикистон мебоист то соли 1997 ба дабираи форсӣ пас мегашт. Ман ки кучак будам, вале рузҳрои пас аз тасвиби Қонуни Забонро ёд дорам. Ёд дорам, ки дар кучаву хиёбонҳои шаҳр ҳама лавҳаҳо бо хати сирилик ва форсӣ навишта шуда буданд. Аммо оғози ҷанги дохилии ба сари Тоҷикистон таҳмил шуда ва ба қудрат омадани ҳукумати ҷадид дар Тоҷикистон, форсӣ ситезӣ дар Тоҷикистон шиддат гирифт ва кулли навиштаҷоти форсӣ аз кучаву хиёбонҳои шаҳри Душанбе бардошта шуданд. Ёдовар мешавем, ки Тоҷикистон соли 1930 бо хостори мақомоти шуравӣ аз дабираи форсӣ даст кашид ва ба лотин гузашт ва соли 1939 бар асоси қарори тоза ба хати сирилик гузашт

Ба гуфтаи оқои Амиршоҳӣ, хати сирилик Тоҷикистонро «аз олам ҷудо ва бехабар кардааст. Дастовардҳои ҷаҳонӣ тавассути ин хат ба мо дастрас нестанд.» Оқои Амиршоҳӣ ҳамчунин зикр мекунад, ки «бо хати форсӣ дар Эрон ҳамаи адабиёти ҷаҳониро метавон дастрас кард.» Воқеъан ҳам имруз мардуми Тоҷикистон маъмулан ба адабиёти ҷаҳон ва ба дастовардҳои тозатарини илмию фаннӣ аз тариқи забони русӣ дастрас доранд. Ин раванд ба коҳиши нуфузи забони русӣ дар Тоҷикистон ва баланд бардоштани мақоми забони давлатӣ ё худ ба ҷойгоҳи қонунии худ расидани забони давлатӣ, забони миллӣ, мусоидат наменамояд, балки нуфузи забони русиро бештар менамояд

Бархе аз соҳибназарон бар инанд, ки гузаштан ба ҳуруфи форсӣ мардуми Тоҷикистонро бе савод менамояд. Ба гуфти эшон омузиши дабираи форсӣ мушкили зиёде дорад ва барои ба ин хат дуруст навиштан, дониши забони арабӣ воҷиб аст ва дар он сурат вазорати омузишу парвариш мебояд забони арабиро дар макотиби Тоҷикистон ҷорӣ намояд. Бидуни шак дониши забони арабӣ ба бартарии забони форсӣ (ё худ тоҷикӣ) кумак менамояд (дуруст мисли дониши забони лотинӣ барои донандаи забони инглисӣ), вале ба ҳеч ваҷҳ воҷиб нест. Навиштан бо хати сирилик ҳеч мушкилӣ надорад ва аз навиштан, ба унвони мисол, бо забони инглисӣ ва ҳам русӣ душвортар нест. Вақте як шахс ба шакли маъмулӣ аз ин дабира мехонад, ба истилоҳ «чашм одат мекунад.» Донишмандони рус, урупоӣ ва омрикоии адабиёти форс ҳама баладанд бо ин хат нависанду бихонанд, дар ҳоле ки тақрибан ҳеч кадоме аз онҳо забони арабӣ номухтаанд

Назари дигар ин аст, ки барои иқтисодиёти имрузии Тоҷикистон тағйир додани хат мушкилиҳое бар ҷо хоҳад гузошт. Ин албатта масъалаи муҳим аст ва бояд инро ба назар гирифт. Вале ин кор ғайри имкон нест. Кишварҳое аз қабили Эрон, ва шояд кишварҳои араб ҳам, алоқаманд ҳастанд ки Тоҷикистон ба дабираи форсӣ бар гардад. Эрон имруз ҳам ба макотиби Тоҷикистон китобҳои омузиши хати форсиро ба таври ройгон фиристода. Мутмаъинам, ки Эрон ҳар қадре ки битвонад, кумак хоҳад намуд. Давлатмандони Тоҷикистон бояд инро бештар таҳқиқ намоянд


Мавзуъи дабира моро ба як масъалаи дардноки дигар низ мекашонад ва ин ҳам масъалаи забон аст. Ҳадаф аз тағйири иҷбории хати сирилик, дур намудани мардуми Тоҷикистон аз ҳамзабонон дар Афғонистон ва Эрон буд. Ҳукумати Шуроҳо достонеро мебофад, ки дар асоси он вожаи «тоҷикӣ» ба миён меояд. Яъне забони тоҷикони Осиёи Миёна забони «тоҷикӣ» аст ва забони Эрону Афғонистон форсӣ аст. Вожаи «тоҷикӣ» то қарни ХХ дар ҳеч ҷойе ба назар намерасад. Агар забони мо форсӣ нест, пас чист? Забони «тоҷикӣ» худ чист? Вақте як нафар аз Тоҷикистон, яке аз Эрон ва яке аз Афғонистон бо ҳам гуфтугу намоянд, магар ба мутарҷим ниёз доранд? Дар Қонуни Забони Тоҷикистон оварда буданд, ки «Забони давлатии Республика [Ҷумҳурӣ]и Совети [Шуравӣ]и Тоҷикистон тоҷикӣ (форсӣ) аст.» Вале дар Қонуни Асосӣ, ки соли 1994 ба тасвиб расид, омада аст: «Забони давлатии Тоҷикистон забони тоҷикӣ аст.» Албатта бархе мардум мегуянд, ки «ин танҳо ном аст ва чӣ фарқе дорад,» вале дар замони ҷаҳонисозӣ (Globalization) магар беҳтар аст гуяндаи забоне бошем, ки бо он Тоҷикистони Бузург (манзурам Тоҷикистони имрузӣ ва сарзаминҳои мо дар Узбакистон) такаллум менамоянд ё забоне ки бо он мардуми Тоҷикистони Бузург, Афғонистон бо 30 милюн ҷамъият ва Эрон бо 70 милюн такаллум менамояд? Забони мо ҳуввияти мост ва аз даст додани ҳуввият моро ҳамчун давлат аз байн мебарад