نظرات در باره تاجیکستان و آینده آن (بخش ٢)/Назарот дар бораи Тоҷикистон ва ояндаи он (Бахши 2

بله، این یک مصیبتی است. مصیبت دولت، مردم و سرزمین. مشکل اساسی این ملت فساد است، که یک جزو آن محلگراییست. پست های مهم دلتی همه در دست اشخاسیست که از منطقه به همه معلوم بر می آیند. گذشته از این، بسیاری از شغل های دولتی به فروش می روند. در کدام یک دولت سالم شاهد چنین اتفاقات هستیم؟ ولی مسأله در اصل دیگر است. ریشه بدبختی های تاجیکستان فساد است، ولی ریشه فساد دیگر است و این هم هویت ملی و فرهنگی و زبانی یا خود نبودن همه آن است.

چرا حکومتداران دستجمعی به چنین عملیات دست می زنند؟ چرا سیستم دولتوداری در تاجیکستان جنین شده است؟ چون برای دولتداری واقعی و دلتداری خوب اخلاق سودمند لازم است. فساد از نبود اخلاق است. سؤال مطرح می شود: اخلاق در کدام اساس باید پیدا شود؟ اخلاق در اساس چیز والاتری شکل می یابد؛ آنی که شما از نفستان والاتر و پاکتر می دانید. برای برخی این دین است، برای برخی این میهنپرستی است و برای برخی هر دو. (البته من این جا مسأله اخلاق دولتداری را مطرح می کنم).

متأسفانه، میهنپروری در کشور ما در بین توده ها وجود ندارد؛ عشق به ملت خود هم همچنین. تنها خانواده و محل برای مردم مهم است. مردم تاجیکستان از فرهنگ و تاریخشان چیزی هم نمی دانند. سرچشمه مشکلات هم این است. مصیبت تاجیکستان این است که ما تماماً از اصلمان و هویتمان دور ماندیم. بیایید به تاریخ بنگریم.

در قرن ٣ خورشیدی (قرن ١٠ میلادی) مرکز رستاخیز فرهنگ و زبان و دولتداری ایرانی پس از استیلای اعراب فرارود بود. امروز هم دولتداران تاجیکستان دولت سامانیان را به یک پایگاه بلند برداشته اند. متأسفانه، امروز همان فرهنگ و دولتداری ایرانی (تاجیکی) در تاجیکستان نظررس نیست. مصیبت از اصل و هویت دور ماندن ما از حمله ازبکان از شمال – از جنوب قلمرو روسیه و شمال قلمرو قزاقستان امروزی – در قرن ٩ خورشیدی (قرن ١٥ میلادی) سرچشمه می گیرد. پس از ویران کردن مرکزهای فرهنگی ایرانی، همچن شهرهای سمرقند، بخارا و دیگرها. چنانی که به همه ما معلوم است، صفویان، که از آذرآبادگان (آذربایجان) برخاستند، در این زمان با تکسازی (متحدسازی) ایران مشغول بودند. این به کشمکش های شدید میان این دو نیرو آورد.

آخر این کشمکش ها به آن رسانید، که قسمت های شرقی و شمالی ایران زیر شیبانیان ماند. در زمان حکمرانی شیبانیان، اشترخانیان و دیرتر منغتیان فرارود بیشتر و بیشتر عقب افتاد. سبب اساسی آن ست که این دودمان های ازبک بادیه نشین بودند و سنت های دولتداری ایرانی که در زمان سامانیان دوباره در فرارود حکمران بودند، از بین رفتند.

دنباله دارد...



Бале, ин як мусибате аст. Мусибати давлат, мардум ва сарзамин. Мушкили асосии ин миллат фасод аст, ки як ҷузви он маҳалгароист. Пуст (пост)- ҳои муҳими давлатӣ ҳама дар дасти ашхосест, ки аз минтақаи ба ҳама маълум бар меоянд. Гузашта аз ин, бисёре аз шуғлҳои давлатӣ ба фурӯш мераванд. Дар кадом як давлати солим шоҳиди чунин иттифоқот ҳастем? Вале масъала дар асл дигар аст. Решаи бадбахтиҳои Тоҷикистон фасод аст, вале решаи фасод дигар аст ва ин ҳам ҳуввияти миллию фарҳангӣ ва забонӣ ё худ набудани ҳамаи он аст.

Чаро ҳукуматдорон дастҷамъӣ ба чунин амалиёт даст мезананд? Чаро системи давлатдорӣ дар Тоҷикистон чунин шудааст? Чун барои давлатдории воқеъӣ ва давлатдории хуб ахлоқи судманд лозим аст. Фасод аз набуди ахлоқ аст. Суъол матраҳ мешавад: ахлоқ дар кадом асос бояд пайдо шавад? Ахлоқ дар асоси чизи волотаре шакл меёбад; оне, ки шумо аз нафасатон волотару поктар медонед. Барои бархе ин дин аст, барои бархе ин меҳанпарастӣ аст ва барои бархе ҳар ду. (Албатта ман ин ҷо масъалаи ахлоқи давлатдориро матраҳ мекунам).

Мутаасифона, меҳанпарварӣ дар кишвари мо дар байни тӯдаҳо вуҷуд надорад; ишқ ба миллати худ ҳам ҳамчунин. Танҳо хонаводаю маҳал барои мардум муҳим аст. Мардуми Тоҷикистон аз фарҳангу торихашон чизе ҳам намедонанд. Сарчашмаи мушкилот ҳам ин аст. Мусибати Тоҷикистон ин аст, ки мо тамоман аз асламон ва ҳуввиятамон дур мондем. Биёед ба торих бингарем.

Дар қарни III-и хуршедӣ (қарни X мелодӣ) маркази растохези фарҳангу забон ва давлатдории эронӣ пас аз истилои аъроб Фароруд буд. Имрӯз ҳам давлатдорони Тоҷикистон давлати Сомониёнро ба як пойгоҳи баланд бардоштаанд. Мутаасифона, имрӯз ҳамон фарҳангу давлатдории эронӣ (тоҷикӣ) дар Тоҷикистон назаррас нест. Мусибати аз аслу ҳуввият дур мондани мо аз ҳамлаи ӯзбакон аз шимол – аз ҷануби қаламрави Русия ва шимоли қаламрави Қазоқистони имрӯзӣ – дар қарни IX-и хуршедӣ (қарни XV-и мелодӣ) сарчашма мегирад. Пас аз вайрон кардани марказҳои фарҳангии эронӣ ҳамчун шаҳрҳои Самарқанд, Бухоро ва дигарҳо. Чуноне, ки ба ҳамаи мо маълум аст, Саффавиён, ки аз Озарободагон (Озарбойҷон) бархостанд, дар ин замон бо таксозӣ (муттаҳидсозӣ)-и Эрон машғул буданд. Ин ба кашмакашҳои шадид миёни ин ду нерӯ овард.

Охари ин кашмакашҳо ба он расонид, ки қисматҳои шарқӣ ва шимолии Эрон зери Шайбониён монд. Дар замони ҳукмронии Шайбониён, Аштархониён ва дертар Манғитиён Фароруд бештару бештар ақиб уфтод. Сабаби асосӣ он аст, ки ин дудмонҳои ӯзбак бодиянишин буданд ва суннатҳои давлатдории эронӣ, ки дар замони Сомониён дубора дар Фароруд ҳукмрон буданд, аз байн рафтанд.

Дунбола дорад...

بحران هویت رودکی/Бӯҳрони ҳуввияти Рӯдакӣ

تاجیکستان تازه جشن ١١٥٠ سالگی ملیک الشعرا، اساسگزار ادبیات کلاسیک فارسی، رودکی بزگواررا تجلیل نمود. این جشن یکایک ایرانیان جهان است.

این همه در حالیست، که متوجه یک مطلبی روی تارنگار پرس ت.و. (Press TV)، شبکه ٢٤ ساعته ماهورایی انگلیسی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شدم. مطلب مذکور ١٦ نوامبر سال ٢٠٠٧ چاپ شده به نام "بی بی سی تاریخ ایران را تحریف می کند" (“BBC Distorts Iran’s History”). این مطلب از بی بی سی، که از رودکی به عنوان "اساسگزار ادبیات تاجیکی" و "شاعر تاجیک" یاد کرده، سخت انتقاد نموده. مطلب پرس ت.و. می نویسد، که رودکی ایرانی بود، نه تاجیک و او اساسگزاری ادبیات فارسی بود، نه تاجیکی.

در مورد زبان "تاجیکی" با پرس ت.و. صد در صد موافقم. زبان ما زبان فارسیست و "تاجیکی" نام تحمیل شده به ملت ماست. رودکی هم نام زبان خودرا فارسی می دانست، نه تاجیکی. در حالی که برخی از "روشنفکران" ما بر اینند، که می باید اشعار رودکی را به زبان های گوناگون ترجمه نمود و گفت "ترجمه از زبان تاجیکی." فردوسی هم گفته است "عحم زنده کردم بدین پارسی"، نه تاجیکی.

مسأله نازکتر در این جا هویت ملی رودکی است. رودکی ایرانی بود و این مورد بحث نیست. ولی خوب می شد اگر پرس ت.و. در مطلب خود ذکر می نمود، که معنای واژه تاجیک ایرانیست. درست مثل عجم. همان طوری که عرب ها ایرانیان را "عجم" خواندند، ترکان ایرانیان را "تاجیک" خواندند. من خودم را ایرانی می دانم، چون وقعاً ایرانی هستنم. برای من فرق ندارد مرا تاجیک می خوانند، عجم می خوانند یا ایرانی. البته واژه ایرانی را بیشتر دوست دارم، چون واژه تحمل شده ای تیست. متأسفانه شعور ملی مردم تاجیکستان تا به حال به این درجه ای نرسیده و می تواند احساسات مردم را علیه ایران برخیزاند. مردم ایران امروزی، به هر حال از این نظر شعور بلندتری دارند. خوب می شد، که این مسأله در میان روشنفکران ایرانی بیشتر گذاشته شود. این مسأله شاید ظاهراً نظر ناگر باشد، ولی در اصل می تواند یک مسأله مهمی شود و از طرف دشمنانمان مورد استفاده قرار بگیرد.



Тоҷикистон тоза ҷашни 1150-солгии маликушшуаъро, асосгузори адбиёти келосики форсӣ, Рӯдакии бузургворро таҷлил намуд. Ин ҷашни якояки эрониёни ҷаҳон аст.

Ин ҳама дар ҳолест, ки мутаваҷҷеҳи як матлабе рӯйи торнигори Перес ТВ (Press TV), шабакаи 24-соатаи моҳвароии инглисии Садову Симои Ҷумҳурии Исломии Эрон, шудам. Матлаби мазкур 16 нувомбр (ноябр)-и соли 2007 чоп шуда, ба номи «Би Би Си торихи Эронро таҳриф мекунад» (“BBC Distorts Iran’s History”). Ин матлаб аз Би Би Си, ки аз Рӯдакӣ ба унвони «асосгузори адабиёти тоҷикӣ» ва «шоъири тоҷик» ёд карда сахт интиқод намуда. Матлаби Перес ТВ менависад, ки Рӯдакӣ эронӣ буд, на тоҷик ва ӯ асосгузори адабиёти форсӣ буд, на тоҷикӣ.

Дар мавриди забони тоҷикӣ бо Перес ТВ сад дар сад мувофиқам. Забони мо забони форсист ва «тоҷикӣ» номи таҳмил шуда ба миллати мост. Рӯдакӣ ҳам номи забони худро форсӣ медонист, на тоҷикӣ. Дар ҳоле, ки бархе аз «рӯшанфикрон»-и мо бар инанд, ки мебояд ашъори Рӯдакиро ба забонҳои гуногун тарҷума кард ва гуфт « тарҷума аз забони тоҷикӣ.» Фирдавсӣ ҳам гуфтааст «аҷам зинда кардам бад-ин порсӣ», на тоҷикӣ.
Масъалаи нозуктаре дар ин ҷо ҳуввияти миллии Рӯдакӣ аст. Рӯдакӣ эронӣ буд ва ин мавриди баҳс қарор нест. Вале хуб мешуд агар Перес ТВ дар матлаби худ зикр менамуд, ки маънои вожаи тоҷик эронист. Дуруст мисли аҷам. Ҳамон тавре, ки арабҳо эрониёнро «аҷам» хонданд, туркон эрониёнро «тоҷик» хонданд. Ман худамро эронӣ медонам, чун воқеъан эронӣ ҳастам. Барои ман фарқ надорад маро тоҷик мехонанд, аҷам мехонанд ё эронӣ. Албатта вожаи эрониро бештар дӯст дорам, чун вожаи таҳмил шудае нест. Мутаасифона, шуъури миллии мардуми Тоҷикистон то ба ҳол ба он дараҷае нарасида ва метавонад эҳсосоти мардумро алайҳи Эрони имрӯзӣ бархезонад. Мардуми Эрони имрӯзӣ ба ҳар ҳол аз ин назар шуъури баландтаре доранд. Хуб мешуд, ки ин масъала дар миёни рӯшанфикрони эронӣ бештар гузошта шавад. Ин масъала шояд зоҳиран назарногир бошад, вале дар асл метавонад як масъалаи муҳимме шавад ва аз тарафи душманон мавриди истифода қарор бигирад.

روز استقلال شاد باد/Рӯзи истиқлол шод бод

هم میهنان مهربان و گرامی! استقلال تاجیکستان شاد و خرم باد!

آری. ١٧ سالی پیش تاجیکستان استقلال خودرا اعلام نمود. من به استقلال کشورم شکر، هزاران شکر می گویم. درست است که استقلال کامل نداریم؛ درست است که کیفیت زندگی مردم هم خیلی پایین آمد. ولی این استقلال مارا بک قدم کوچکی هم باشد، به اصلیتمان نزدیک کرد.

ولی دریغ! دریغ که مردم ما تا به حال به قدر این استقلال نرسیده و تا حال استقلال کامل را به دست نیاورده. به امید آن روزی که ما به قدر استقلالمان برسیم و به آن ببالیم. تنها آن گاه ما می توانیم کشورمان را رشد دهیم.



Ҳаммеҳанони меҳрабону гиромӣ! Истиқлоли Тоҷикистон шод бод!

Оре. 17 соле пеш Тоҷикистон истиқлоли худро эълом намуд. Ман ба истиқлоли кишварам шукр, ҳазорон шукр мегӯям. Дуруст аст, ки истиқлоли комил надорем; дурус аст, ки кайфияти зиндагии мардум ҳам хеле поиин омад. Вале ин истиқлол моро як қадами кӯчаке ҳам бошад, ба аслиятамон наздик овард.

Вале дареғ! Дареғ, ки мардуми мо то ба ҳол ба қадри ин истиқлол нарасида ва то ҳол истиқлоли комилро ба даст наёварда. Ба умеди он рӯзе, ки мо ба қадри истиқлоламон бирасем ва ба он биболем. Танҳо он гоҳ мо метавонем кишварамонро рушд диҳем.

نظرات در باره تاجیکستان و آینده آن (بخش 1)/Назарот дар бораи Тоҷикистон ва ояндаи он

چند هفته ای شد، که از سفر مجدد خود به میهن عزیزم، تاجیکستان، باز گشتم. همان طوری که هفته ای پیش قول دادم، در باره تأثرات سفرم می خواهم این جا چند حرفی بگویم. وقتی در کوچه های شهر دوشنبه قدم می زنید، دیگر گونی ظاهری را در دوشنبه می بینید. گویا دوشنبه شهر سروتمندتری شده و همه جا ساختمان های تازه را می بینیم. چندین مهمانخانه هایی ساخته شده، که گویا دوشنبه به یک شهر پر از مسافر تبدل یافته است. بوتیک (فروشگاه) های شیک سیرشماری در مرکز شهر پیدا شده و چندین سوپرمارکت هایی درهای خودرا برای مشتریان باز کرده اند.

اما در این حالت، متوجه یک خقیقتی شدم: همه این تنها نمایش ظاهری است. فقر کمتر نشده و به نظر چنین بر می آید، که زندگی مردم عادی بهتر نگشته، بلکه بدتر. نارظایت مردم از حکومت از سال های پیش خیلی نظررس است. مردم پر از غضب و ناومیدی گشته اند. سه سالی پیش در چشمان و گفتار و کردار مردم یک امید برای آینده خوبی مشاهده می شد. مردم باور داشتند، که کشور رو به بهبود نهاده و باز هم بیشتر رشد خواهد کرد. آن اخگر امیدرا در مردم امسال دیگر ندیدم. از گفته های مردم چنین بر می آید، که خشم از دولت تاجیکستان و این روح افتادگی مردم، مخصوصاً پس از زمستان مدحش گزشته به نظر می رسد. کشور باز هم بیشتر به فساد فرو رفته. و این همه پس از تشکل نمودن کمیته مبارزه با فساد نزد رییس جمهور تاجیکستان است.
مشکل اساسی تاجیکستان فساد است. چنین بر می آید، که این فساد زدگی تا بلندترین پایه های حکمت می رسد. این فساد تنها مالی نیست، بلکه پیش از همه فساد اجتمائی، فرهنگی، اخلاقیست. در هر قدم، بازرسی دولتی اوتوموبیلی (پلیس راه) خودرو هارا نگاه می دارند و از رانندگان پول می ستانند. کارمندان هر یک دفتر دولتی به هر راهی برای جیب های خود پول می ستانند. روسپی گری هم در دوشنبه خیلی زیاد شده. این همه در حالیست، که سر و صداهای بی پایانی در باره کشته شدن رییس آریان بانک، از دست خاهرزاده اش، رستم، پسر رییس جمهور، دوام دارد. همه جا سر و صدای آن است، که این جوان به هر کاری که دلش می خواهد به آن دست می زند. هر دختری که در کوچه و خیابان های شهر به نظر این "شاهزاده" افتاد، می تواند گرفتارش شود. مردم تاجیکستان چاکر این خانواده اند. از طرف دیگر، یکی از دختران رییس جمهور یک سلسله سوپرمارکت های دوشنبه را به دست خود درآورده و صاحب آن را زندانی کرده. این همه پس از سوگند رییس جمهور با شیر مادر و با دسترخان ملت تاجیک است.

این است حال دولت و ملت آریایی ما. چرا مردم ما حتی بعضی وقت چیزی بیشتری را از دولتمندان منتظیر نیست؟ حتی وقتی گپ در سر کارهای خانواده رییس جمهور می رود، مردم می گویید "خوب، او پسر/دختر رییس جمهور است. حتماً این گئنه است." ولی اصل این مصیبت جیست؟ چرا مردم چنین برخرد می کنند؟

دنباله دارد…

Чанд ҳафтае шуд, ки аз сафари муҷаддади худ аз меҳани азизам, Тоҷикистон, боз гаштам. Ҳамон тавре, ки ҳафтае пеш қавл додам, дар бораи таассуроти сафар ин ҷо чанд ҳарфе бигӯям. Вақте дар кӯчаҳои шаҳри Душанбе қадам мезанед, дигаргунии зоҳириро дар Душанбе мебинед. Гӯё Душанбе шаҳри сарватмандтаре шуда ва ҳама ҷо сохтмонҳои тозаро мебинем. Чандин меҳмонхонаҳое сохта шуд, ки гӯё Душанбе ба як шаҳри пурмусофире табдил ёфтааст. Бутик (фурӯшгоҳ)- ҳои шики сершуморе дар маркази шаҳр пайдо шуда ва чандин суперморкетҳое дарҳои худро барои муштариён боз кардаанд.

Аммо дар ин ҳолат мутаваҷҷеҳи як ҳақиқате шудам: ҳамаи ин танҳо намоиши зоҳирӣ аст. Фақр камтар нашуд ва ба назар чунин меояд, ки зиндагии мардуми оддӣ беҳтар нагашта, балки бадтар. Норизояти мардум аз ҳукумат аз солҳои пеш хеле назаррас аст. Мардум пур аз ғазабу новмедӣ гаштаанд. Се соле пеш дар чашмон ва гуфтору кирдори мардум як умед барои ояндаи хубе мушоҳида мешуд. Мардум бовар доштанд, ки кишвар рӯ ба беҳбуд ниҳода ва боз ҳам бештар рушд хоҳад кард. Он ахгари умедро дар мардум имсол дигар надидам. Аз гуфтаҳои мардум чунин бар меояд, ки хашм аз давлати Тоҷикистон ва ин рӯҳафтодагии мардум махсусан пас аз зимистони мудҳиши гузашта ба назар мерасад. Кишвар боз ҳам бештар ба фасод фурӯ рафта. Ва ин ҳама пас аз ташкил намудани Кумитаи мубориза бо фасод назди Раисҷумҳури Тоҷикистон аст. Мушкили асосии Тоҷикистон фасод аст. Чунин бар меояд, ки ин фасодзадагӣ то баландтарин пояҳои ҳукумат мерасад. Ин фасод танҳо молӣ нест, балки пеш аз ҳама фасоди иҷтимоӣ, фарҳангӣ, ахлоқист. Дар ҳар қадам Бозрасии давлатии утумубилӣ (пулиси роҳ) худровҳоро нигоҳ медоранд ва аз ронандагон пул меситонанд. Кормандони ҳар як дафтари давлатӣ ба ҳар роҳе барои ҷайбҳои худ пул меситонанд. Руспигарӣ ҳам дар Душанбе хеле зиёд шуда. Ин ҳама дар ҳолест, ки сару садоҳои бе поёне дар бораи кушта шудани раиси Ориёнбонк аз дасти хоҳарзодааш, Рустам, писари раисҷумҳур давом дорад. Ҳама ҷо сару садои он аст, ки ин ҷавон ҳар коре ки дилаш мехоҳад ба он даст мезанад. Ҳар духтаре, ки дар кӯчау хиёбонҳои шаҳр ба назари ин «шоҳзода» уфтод, метавонад гирифтораш шавад. Мурдуми Тоҷикистон чокари ин хонаводаанд. Аз тарафи дигар, яке аз духтарони раисҷумҳур як силсила суперморкетҳои Душанберо ба дасти худ дароварда ва соҳиби онро зиндонӣ карда. Ин ҳама пас аз савганди раисҷумҳур бо шири модар ва бо дастархони миллати тоҷик аст.

Ин аст ҳоли давлат ва миллати ориёии мо. Чаро мардуми мо ҳатто баъзе вақт чизе бештареро аз давлатмандон мунтазир нест? Ҳатто вақте гап дар сари корҳои хонаводаи раисҷумҳур меравад, мардум мегӯяд «хуб, ӯ писар/духтари раисҷумҳур аст.» Вале асли ин мусибат чист? Чаро мардум чунин бархурд мекунанд?

Дунбола дорад...