سه‌شنبه، ١١ فروردین ١٣٨٨
مثل این که سال نو ١٣٨٨، سال امیدها و بیداری‌ها برای تاجیکستان خواهد بود. با آمدن نوروز و آمدن بهار و رستاخیز طبیعت، شاید رستاخیز در مغزهای ما هم روی دهد. باز هم تاریخ ٢٥٠٠ ساله‌ی ایران تکرار می‌شود و یک فردی به میدان می‌براید تا در زمان بدبختی و پستی‌های روزگارمان به ما هوشدار دهد، که "ای مردم! اگر بیدار نشوید، فردا نابود خواهید شد!" جای شگفتزدگی هم نیست، که این بانگ از یک فرد فرهنگی بر می‌آید. شاید متوجه شدید، که منظورم برزو عبدالرزاق است.
چندی از تارنگارهای تاجیکستان درمورد قضیه‌ی نمایشنامه‌ی تازه‌ی برزو عبدالرزاق مطالبی نشر نمودند. در این میان، به ویژه از تارنگار یک درویش سپاسگذارم که یک مطلب بسیار خوبی‌را در این زمینه نشر نموده. تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی نیز این مسأله‌را خوب پوشش نمود. همان طوری که برخی از عزیزان حتماً خبر دارند، نماشنامه‌ی تئاتری برزو عبدالرزاق با نام "دیوانگی. سال ٩٣"، که در آستانه‌ی نوروز، ٢٧ اسفند پارسال (١٧ مارس سال جاری میلادی)، به نمایش گذاشته شد، از طرف وزارت فرهنگ تاجیکستان ممنوع شد. علت آن هم "دعوت به آشوب و یا انقلاب در این نمایشنامه خوانده شد." نمایشنامه‌ی مذکور در باره‌ی حوادث انقلاب فرانسه در قرن ١٢ (قرن ١٨میلادی) است، که در چشم دولتمندان تاجیکستان شبیه حوادث سال‌های ١٣٧٠ (١٩٩٠ میلادی) تاجیکستان نمود. نام نمایشنامه هم "دیوانگی. سال ٩٣" است و سال ١٩٩٣ میلادی (١٣٧١-١٣٧٢ خورشیدی) در تاجیکستان سال‌های مدهش جنگ داخلی بود. سال ١٧٩٣ میلادی (١١٧٢ خورشیدی) در فرانسه نیز "سلطنت دهشت" آغاز یافته بود. اخیراً، امروز، پس از مذاکرات برزو عبدالرزاق با نمایندگان وزارت فرهنگ، این نمایشنامه دوباره، با برخی تغییرات و گذشته از همه، با تغییر نام آن از "دیوانگی. سال ٩٣" به "دیوانگی. سال ١٧٩٣"، روی صحنه آمد.
آقای عبدالرزاق واقعاً به همه نشان داد که یک شخسیت میهن‌دوست و شخسیست که در اصل نگران آینده‌ی ملت و مرز و بوم است. قسمت‌هایی از سخنان او در تارنمای بی‌بی‌سی و همچنین روی تارنگار یک درویش نشر شد، که برایم خیلی جالب بود. سخنانی که گفته شد خقیقت تلخ امروز تاجیکستان است. آقای عبدالرزاق همچنین اشره نمود، که مشکل اساسی تاجیکستان بحران حویت است و به گفت او، "...ملت ما غرور خودرا گم کرده‌است."
نکته‌ی بسیار جالبی‌را که برزو عبدالرزاق به تصویر کشید، گرفتاری مردم تاجیکستان در روسیه است:
با ما چیزی شده، بچه‌ها. مسأله آن نیست، که روسیه یا کس دیگر با ما بدرفتاری می‌کند. با ما چیزی شده. با مهاجران کاری ما، که یک دیگری‌را می‌خورند. خودرا پست زده، همدیگری‌را می‌خورند... چون... آن‌ها از این جا بار خیانت به یکدیگری‌را، بی احترامی‌را با خود می‌برند. یک اسفرگی‌را می‌کشند، کولابی‌ها می‌گویند، "خَی، یهَ اسفرگی بودَی-دهَ!" یک پنجکنتی‌را می‌کشند، می‌گویند، "خَی، پنجکنتی بودَست-دهَ!" کولابیهَ (کولابی‌را) می‌کشند، میگون (می‌گیوند) کولابیهَ کشتست.
سخن‌های زیادی در این باره می‌گوید که در واقع به هویت و غرور تک‌تک ما بر می‌گردد. در واقع، مشکل مردم ما این است که بیرون از خانواده‌ی خود فکر نمی‌کنیم (و گاهی منطقه). چرا وقتی سرمان‌را از تنمان جدا می‌کنند، کسی اعتراض نمی‌کند؟ راستی، یادم نیست در کجا خوانده بودم، ولی کسی گفته بود، که اگر ما با همین راه برویم، از یک ملیت جمشیدی، به یک ملیت دژومشودی (Dzhumshudi) تبدل خواهیم یافت. (واژه "دژومشود" برگفته از یک نمایشنامه‌ی تحقیرآمیز علیه تاجیکان در تلویزیون روسیه، با نام "روشن و دژومشود" است).
مثل این که سال نو ١٣٨٨، سال امیدها و بیداری‌ها برای تاجیکستان خواهد بود. با آمدن نوروز و آمدن بهار و رستاخیز طبیعت، شاید رستاخیز در مغزهای ما هم روی دهد. باز هم تاریخ ٢٥٠٠ ساله‌ی ایران تکرار می‌شود و یک فردی به میدان می‌براید تا در زمان بدبختی و پستی‌های روزگارمان به ما هوشدار دهد، که "ای مردم! اگر بیدار نشوید، فردا نابود خواهید شد!" جای شگفتزدگی هم نیست، که این بانگ از یک فرد فرهنگی بر می‌آید. شاید متوجه شدید، که منظورم برزو عبدالرزاق است.
چندی از تارنگارهای تاجیکستان درمورد قضیه‌ی نمایشنامه‌ی تازه‌ی برزو عبدالرزاق مطالبی نشر نمودند. در این میان، به ویژه از تارنگار یک درویش سپاسگذارم که یک مطلب بسیار خوبی‌را در این زمینه نشر نموده. تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی نیز این مسأله‌را خوب پوشش نمود. همان طوری که برخی از عزیزان حتماً خبر دارند، نماشنامه‌ی تئاتری برزو عبدالرزاق با نام "دیوانگی. سال ٩٣"، که در آستانه‌ی نوروز، ٢٧ اسفند پارسال (١٧ مارس سال جاری میلادی)، به نمایش گذاشته شد، از طرف وزارت فرهنگ تاجیکستان ممنوع شد. علت آن هم "دعوت به آشوب و یا انقلاب در این نمایشنامه خوانده شد." نمایشنامه‌ی مذکور در باره‌ی حوادث انقلاب فرانسه در قرن ١٢ (قرن ١٨میلادی) است، که در چشم دولتمندان تاجیکستان شبیه حوادث سال‌های ١٣٧٠ (١٩٩٠ میلادی) تاجیکستان نمود. نام نمایشنامه هم "دیوانگی. سال ٩٣" است و سال ١٩٩٣ میلادی (١٣٧١-١٣٧٢ خورشیدی) در تاجیکستان سال‌های مدهش جنگ داخلی بود. سال ١٧٩٣ میلادی (١١٧٢ خورشیدی) در فرانسه نیز "سلطنت دهشت" آغاز یافته بود. اخیراً، امروز، پس از مذاکرات برزو عبدالرزاق با نمایندگان وزارت فرهنگ، این نمایشنامه دوباره، با برخی تغییرات و گذشته از همه، با تغییر نام آن از "دیوانگی. سال ٩٣" به "دیوانگی. سال ١٧٩٣"، روی صحنه آمد.
آقای عبدالرزاق واقعاً به همه نشان داد که یک شخسیت میهن‌دوست و شخسیست که در اصل نگران آینده‌ی ملت و مرز و بوم است. قسمت‌هایی از سخنان او در تارنمای بی‌بی‌سی و همچنین روی تارنگار یک درویش نشر شد، که برایم خیلی جالب بود. سخنانی که گفته شد خقیقت تلخ امروز تاجیکستان است. آقای عبدالرزاق همچنین اشره نمود، که مشکل اساسی تاجیکستان بحران حویت است و به گفت او، "...ملت ما غرور خودرا گم کرده‌است."
نکته‌ی بسیار جالبی‌را که برزو عبدالرزاق به تصویر کشید، گرفتاری مردم تاجیکستان در روسیه است:
با ما چیزی شده، بچه‌ها. مسأله آن نیست، که روسیه یا کس دیگر با ما بدرفتاری می‌کند. با ما چیزی شده. با مهاجران کاری ما، که یک دیگری‌را می‌خورند. خودرا پست زده، همدیگری‌را می‌خورند... چون... آن‌ها از این جا بار خیانت به یکدیگری‌را، بی احترامی‌را با خود می‌برند. یک اسفرگی‌را می‌کشند، کولابی‌ها می‌گویند، "خَی، یهَ اسفرگی بودَی-دهَ!" یک پنجکنتی‌را می‌کشند، می‌گویند، "خَی، پنجکنتی بودَست-دهَ!" کولابیهَ (کولابی‌را) می‌کشند، میگون (می‌گیوند) کولابیهَ کشتست.
سخن‌های زیادی در این باره می‌گوید که در واقع به هویت و غرور تک‌تک ما بر می‌گردد. در واقع، مشکل مردم ما این است که بیرون از خانواده‌ی خود فکر نمی‌کنیم (و گاهی منطقه). چرا وقتی سرمان‌را از تنمان جدا می‌کنند، کسی اعتراض نمی‌کند؟ راستی، یادم نیست در کجا خوانده بودم، ولی کسی گفته بود، که اگر ما با همین راه برویم، از یک ملیت جمشیدی، به یک ملیت دژومشودی (Dzhumshudi) تبدل خواهیم یافت. (واژه "دژومشود" برگفته از یک نمایشنامه‌ی تحقیرآمیز علیه تاجیکان در تلویزیون روسیه، با نام "روشن و دژومشود" است).
تا کی در این خواب‌آلودی خواهیم بود؟ من هم، درست مثل برزو عبدالرزاق، مردم‌را به انقلاب یا خود شورش سیاسی دعوت نمی‌نمایم. همان طوری که پیشتر گفته‌ام – مشکل دولت تاجیکستان از خود ما بر می‌آید، چون دولت تاجیکستان جزئی از ملت است. دولت بیانگر چه گونگی ملت است. دولت در این حال است، چون ملت در این حال است. ما که خود هویت ملی، غرور ملی، اتهاد ملی نداریم، چه گونه می‌توانیم انتظارآن‌را داشته باشیم که دولت واقعاً مردمی باشد؟ ما خود مگر می‌دانیم، از دولت چه می‌خواهیم؟ نه، عزیزان! ما خود نمی‌دانیم چه می‌خواهیم، چون نمی‌دانیم، که کیستیم. ما به انقلاب مغزها، به انقلاب افکار نیاز داریم. مشکل تاجیکستان در سال‌های ١٣٧٠ (١٩٩٠ میلادی) آن بود، که دعوت "از خواب گران خیز!" بود. مردم بخیست، ولی بیدار نبود... مردم مثل "زامبی"هایی که در فیلم‌های هالیوود می‌بینیم، بودند و نادیده و ندانسته یکدیگری‌را کشتند. آری، دوستان! از خواب گران خیستن به دردمان نمی‌خورد. ما می‌باید "از خواب گران بیدار شویم." بدانیم کیستیم و از کجا می‌آییم. تنها آن زمان می‌توانیم درک کنیم، که کجا باید رفت. امیدوارم، که این بانگ حقیقت به گوش مردم برسد و مغزهای خوابیده‌ی ما بیدار شوند. حکومت هم باید با این بانگ بیدار شود، چون حکومت هم قسمتی از مردم است.
Сешанбе, 11 фарвардини 1388
Мисли ин ки соли нави 1388 соли умедҳову бедориҳо барои Тоҷикистон хоҳад буд. Бо омадани Наврӯз ва омадани баҳору растохези табиъат, шояд растохез дар мағзҳои мо ҳам рӯй диҳад. Боз ҳам торихи 2500 солаи Эрон такрор мешавад ва як фарде ба майдон мебарояд, то дар замони бадбахтӣ ва пастиҳои рӯзгорамон ба мо ҳушдор диҳад, ки “Эй мардум! Агар бедор нашавед, фардо нобуд хоҳед шуд!” Ҷойи шигифтзадагӣ ҳам нест, ки ин бонг аз як фарди фарҳангӣ бар меояд. Шояд мутаваҷҷеҳ шудед, ки манзурам Барзу Абдурраззоқ аст.
Чанде аз торнигорҳои Тоҷикистон дар мавриди қазияи намоишномаи тозаи Барзуи Абдурраззоқ матолибе нашр намуданд. Дар ин миён, ба вижа аз торнигори Як Дарвеш сипосгузорам, ки як матлаби бисёр хуберо дар ин замина нашр намуда. Телевизюни Форсии БӣБӣСӣ низ ин масъаларо хуб пӯшиш намуд. Ҳамон тавре, ки бархе аз азизон ҳатман хабар доранд, намоишномаи теотрии Барзуи Абдурразоқ бо номи “Девонагӣ. Соли 93”, ки дар остонаи Наврӯз, 27 исфанди порсол (17 морси соли ҷории мелодӣ), ба намоиш гузошта шуд, аз тарафи Вазорати фарҳанги Тоҷикистон мамнӯъ шуд. Иллати он ҳам, “даъват ба ошӯб ва ё инқилоб дар ин намоишнома хонда шуд.” Намоишномаи мазкур дар бораи ҳаводиси инқилоби Фаронса дар қарни XII (қарни XVIII мелодӣ) аст, ки дар чашми давлатмандони Тоҷикистон шабеҳи ҳаводиси солҳои 1370 (1990-и мелодӣ)-и Тоҷикистон намуд. Номи намоишнома ҳам “Девонагӣ. Соли 93” аст ва соли 1993-и мелодӣ (1371-1372-и хуршедӣ) дар Тоҷикистон солҳои мудҳиши ҷанги дохилӣ буд. Соли 1793-и мелодӣ (1172-и хуршедӣ) дар Фаронса низ “Салтанати даҳшат” оғоз ёфта буд. Ахиран, имрӯз, пас аз музокироти Барзуи Абдурраззоқ бо намояндагони Вазорати фарҳанг, ин намоишнома дубора, бо бархе тағйирот, ва гузашта аз ҳама бо тағйири номи он аз “Девонагӣ. Соли 93” ба “Девонагӣ. Соли 1793”, рӯйи саҳна омад.
Оқои Абдурраззоқ воқеъан ба ҳама нишон дод, ки як шахсест меҳандӯст ва шахсест, ки дар асл нигарони ояндаи миллат ва марзу бум аст. Қисматҳое, аз суханони ӯ дар торнамои БӣБӣСӣ ва ҳамчунин рӯйи торнигори Як Дарвеш нашр шуд, ки бароям хеле ҷолиб буд. Суханоне, ки гуфта шуд ҳақиқати талхи имрӯзи Тоҷикистон аст. Оқои Абдурраззоқ ҳамчунин ишора намуд, ки мушкили асосии Тоҷикистон бӯҳрони ҳуввият аст ва ба гуфти ӯ, “миллати мо ғурури худро гум кардааст.”
Нуктаи бисёр ҷолиберо, ки Барзуи Абдурразоқ ба тасвир кашид, гирифтории мардуми Тоҷикистон дар Русия аст:
Бо мо чизе шуда, бачаҳо. Масъала он нест, ки Русия ё каси дигар бо мо бадрафторӣ мекунад. Бо мо чизе шуда. Бо муҳоҷирони кории мо, ки якдигариро мехӯранд. Худро паст зада, ҳамдигариро мехӯранд... Чун... Онҳо аз ин ҷо бори хиёнат ба якдигариро, бе эҳтиромиро бо худ мебаранд. Як исфарагиро мекушанд, кӯлобиҳо мегӯянд, “Хай, я исфарагӣ будай-да!” Як панҷакентиро мекушанд, мегӯянд, “Хай, панҷакентӣ будаст-да!” Кӯлобия (кӯлобиро) мекушанд, мегӯн (мегӯянд), кӯлобия куштаст.
Суханҳои зиёде дар ин бора мегӯяд, ки дар воқеъ ба ҳуввият ва ғурури так-таки мо бар мегардад. Дар воқеъ, мушкили мардуми мо ин аст, ки берун аз хонаводаи худ фикр намукунем (ва гоҳе минтақа). Чаро вақте сарамонро аз танамон ҷудо мекунанд, касе эътироз намекунад? Ростӣ, ёдам нест дар куҷо хонда будам, вале касе гуфта буд, ки агар мо бо ҳамин роҳ биравем, аз як миллияти ҷамшедӣ, ба як миллияти джумшудӣ табдил хоҳем ёфт. (Вожаи “джумшуд” баргирифта аз як намоишномаи таҳқиромез алайҳи тоҷикон дар телевизюни Русия, бо номи “Равшан ва Джумшуд аст”).
Мисли ин ки соли нави 1388 соли умедҳову бедориҳо барои Тоҷикистон хоҳад буд. Бо омадани Наврӯз ва омадани баҳору растохези табиъат, шояд растохез дар мағзҳои мо ҳам рӯй диҳад. Боз ҳам торихи 2500 солаи Эрон такрор мешавад ва як фарде ба майдон мебарояд, то дар замони бадбахтӣ ва пастиҳои рӯзгорамон ба мо ҳушдор диҳад, ки “Эй мардум! Агар бедор нашавед, фардо нобуд хоҳед шуд!” Ҷойи шигифтзадагӣ ҳам нест, ки ин бонг аз як фарди фарҳангӣ бар меояд. Шояд мутаваҷҷеҳ шудед, ки манзурам Барзу Абдурраззоқ аст.
Чанде аз торнигорҳои Тоҷикистон дар мавриди қазияи намоишномаи тозаи Барзуи Абдурраззоқ матолибе нашр намуданд. Дар ин миён, ба вижа аз торнигори Як Дарвеш сипосгузорам, ки як матлаби бисёр хуберо дар ин замина нашр намуда. Телевизюни Форсии БӣБӣСӣ низ ин масъаларо хуб пӯшиш намуд. Ҳамон тавре, ки бархе аз азизон ҳатман хабар доранд, намоишномаи теотрии Барзуи Абдурразоқ бо номи “Девонагӣ. Соли 93”, ки дар остонаи Наврӯз, 27 исфанди порсол (17 морси соли ҷории мелодӣ), ба намоиш гузошта шуд, аз тарафи Вазорати фарҳанги Тоҷикистон мамнӯъ шуд. Иллати он ҳам, “даъват ба ошӯб ва ё инқилоб дар ин намоишнома хонда шуд.” Намоишномаи мазкур дар бораи ҳаводиси инқилоби Фаронса дар қарни XII (қарни XVIII мелодӣ) аст, ки дар чашми давлатмандони Тоҷикистон шабеҳи ҳаводиси солҳои 1370 (1990-и мелодӣ)-и Тоҷикистон намуд. Номи намоишнома ҳам “Девонагӣ. Соли 93” аст ва соли 1993-и мелодӣ (1371-1372-и хуршедӣ) дар Тоҷикистон солҳои мудҳиши ҷанги дохилӣ буд. Соли 1793-и мелодӣ (1172-и хуршедӣ) дар Фаронса низ “Салтанати даҳшат” оғоз ёфта буд. Ахиран, имрӯз, пас аз музокироти Барзуи Абдурраззоқ бо намояндагони Вазорати фарҳанг, ин намоишнома дубора, бо бархе тағйирот, ва гузашта аз ҳама бо тағйири номи он аз “Девонагӣ. Соли 93” ба “Девонагӣ. Соли 1793”, рӯйи саҳна омад.
Оқои Абдурраззоқ воқеъан ба ҳама нишон дод, ки як шахсест меҳандӯст ва шахсест, ки дар асл нигарони ояндаи миллат ва марзу бум аст. Қисматҳое, аз суханони ӯ дар торнамои БӣБӣСӣ ва ҳамчунин рӯйи торнигори Як Дарвеш нашр шуд, ки бароям хеле ҷолиб буд. Суханоне, ки гуфта шуд ҳақиқати талхи имрӯзи Тоҷикистон аст. Оқои Абдурраззоқ ҳамчунин ишора намуд, ки мушкили асосии Тоҷикистон бӯҳрони ҳуввият аст ва ба гуфти ӯ, “миллати мо ғурури худро гум кардааст.”
Нуктаи бисёр ҷолиберо, ки Барзуи Абдурразоқ ба тасвир кашид, гирифтории мардуми Тоҷикистон дар Русия аст:
Бо мо чизе шуда, бачаҳо. Масъала он нест, ки Русия ё каси дигар бо мо бадрафторӣ мекунад. Бо мо чизе шуда. Бо муҳоҷирони кории мо, ки якдигариро мехӯранд. Худро паст зада, ҳамдигариро мехӯранд... Чун... Онҳо аз ин ҷо бори хиёнат ба якдигариро, бе эҳтиромиро бо худ мебаранд. Як исфарагиро мекушанд, кӯлобиҳо мегӯянд, “Хай, я исфарагӣ будай-да!” Як панҷакентиро мекушанд, мегӯянд, “Хай, панҷакентӣ будаст-да!” Кӯлобия (кӯлобиро) мекушанд, мегӯн (мегӯянд), кӯлобия куштаст.
Суханҳои зиёде дар ин бора мегӯяд, ки дар воқеъ ба ҳуввият ва ғурури так-таки мо бар мегардад. Дар воқеъ, мушкили мардуми мо ин аст, ки берун аз хонаводаи худ фикр намукунем (ва гоҳе минтақа). Чаро вақте сарамонро аз танамон ҷудо мекунанд, касе эътироз намекунад? Ростӣ, ёдам нест дар куҷо хонда будам, вале касе гуфта буд, ки агар мо бо ҳамин роҳ биравем, аз як миллияти ҷамшедӣ, ба як миллияти джумшудӣ табдил хоҳем ёфт. (Вожаи “джумшуд” баргирифта аз як намоишномаи таҳқиромез алайҳи тоҷикон дар телевизюни Русия, бо номи “Равшан ва Джумшуд аст”).
То кай дар ин хоболудӣ хоҳем буд? Ман ҳам, дуруст мисли Барзуи Абдурраззоқ, мардумро ба инқилоб ё худ шӯриши сиёсӣ даъват наменамоям. Ҳамон тавре, ки пештар гуфтаам – мушкили давлати Тоҷикистон аз худи мо бар меояд, чун давлати Тоҷикистон ҷузъе аз миллат аст. Давлат дар ин ҳол аст, чун миллат дар ин ҳол аст. Мо ки худ ҳуввияти миллӣ, ғурури миллӣ, иттиҳоди миллӣ надорем, чӣ гуна метавонем интизори онро дошта бошем, ки давлат воқеъан мардумӣ бошад? Мо худ магар медонем, аз давлат чӣ мехоҳем? На, азизон! Мо худ намедонем чӣ мехоҳем, чун намедонем, ки кистем. Мо ба инқилоби мағзҳо, ба инқилоби афкор ниёз дорем. Мушкили Тоҷикистон дар солҳои 1370 (1990-и мелодӣ) он буд, ки даъват “аз хоби гарон хез!” буд. Мардум бихест, вале бедор набуд... Мардум мисли “зомбӣ”-ҳое, ки дар филмҳои Ҳоливуд мебинем, буданд ва нодидаву надониста, якдигариро куштанд. Оре, дӯстон! Аз хоби гарон хестан, ба дардамон намехӯрад. Мо мебояд “аз хоби гарон бедор шавем!” Бидонем кистему аз куҷо меоем. Танҳо он замон метавонем дарк кунем, ки куҷо бояд рафт. Умедворам, ки ин бонги ҳақиқат ба гӯши мардум бирасад ва мағзҳои хобидаи мо бедор шаванд. Ҳукумат ҳам бояд бо ин бонг бедор шавад, чун ҳукумат ҳам қисмате аз мардум аст.
