دوشنبه، ٣١ فروردین ١٣٨٨
یکی از دوستانم مطلب جالبی‌را از رادیو زمانه به من فرستاد. گرچه مطلبی‌ست بیشتر از دو ساله، ولی باز هم می‌خواهم خوانندگان مهربان جام جم‌را بهرمند نمایم. این مطلب ثابت می‌نماید، که زبان فارسی از مهمترین پایه‌های فرهنگی و معنوی تمام ایرانیان (نه تنها فارسی‌گویان) است. گرچه اخیراً ستیزه‌جویان و دشمنان امپریولیست ایرانیان می‌خواهند این‌را انکار نمایند و بین ایرانیان جدایی اندازند.
منبع این جاست.
مانی پارساتا پیش از دهه ۱۹۲۰
زبان فارسی زبان ادبی و زبان نامه‌نگاری‌های شخصی در منطقه کردنشین شمال عراق بود و زبان ترکی عثمانی زبان حکومتی. در آن دهه و پس از فروپاشی دولت عثمانی حکومت بریتانیا در عراق تصمیم به ایجاد مدارس و مطبوعات کردی‌زبان گرفت و فارسی و ترکی به مرور از میدان بدر شدند. از آن زمان به اینسو کردان عراق در مدارس بجز آموختن کردی سورانی که با خط عربی نوشته می‌شود موظف به آموختن کامل زبان عربی نیز بودند.
رشید یاسمی در کتاب «کردان و تعلق قومی و تاریخی آنان»، ص۱۳۵، درباره این تحولات می‌نویسد: "در زندگی معاملاتی و سیاسی سلیمانیه عراق زبان فارسی بکار می‌رفت و تا سال ۱۹۲۱ میلادی، تدریس در مدرسه‌های این شهر به زبان فارسی بود. بعد هم که تدریس فارسی از مدارس برچیده شد کردها همچنان آثار سعدی، حافظ، نظامی، جامی و عطار را می‌خواندند و آموزش فارسی از روی نان و حلوای شیخ بهایی صورت می‌گرفت".
آشنایی با زبان فارسی گفتاری هم به مرور از بیشتر نواحی شمال عراق رخت بربست بجز از ناحیه سلیمانیه. استان سلیمانیه که به مرز ایران نزدیک است و رادیو و تلویزیون ایران را دریافت می‌کند همیشه در حیطه رسانه‌های فارسی‌زبان قرار داشته و جوانان آن آوازهای پاپ ایرانی را از حفظ می‌خوانند. در زمان پیش از انقلاب آوازهای داریوش و گوگوش و در دوره پس از انقلاب آهنگ‌های معین در سراسر کردستان عراق از طرفداران زیادی برخوردار بوده‌است. امروزه
ویدئوکلیپ‌های معین با زیرنویس کردی در اینترنت با اشتیاق دست به دست می‌گردد.
زمانی که بمباران‌های آمریکا و انتقام‌کشی صدام طی دو جنگ خلیج فارس باعث پناهنده‌شدن میلیون‌ها کرد عراقی به ایران شد بسیاری از کردها پس از شصت‌هفتاد سال دوباره با زبان فارسی تماس پیدا کردند. بسیاری با اقامت‌های چندین ماهه در ایران زبان فارسی را فراگرفتند و امروزه بخوبی به آن تکلم می‌کنند.
تا اواخر دوران صدام زبان عربی همچنان سیطره خود را به عنوان زبان نوشتاری و زبان منبع در شمال عراق حفظ کرده‌بود ولی در دهه اخیر اوضاع دوباره دگرگون شده‌است.گزارشی از روزنامه ان.ار.س هلند درباره کردستان عراق می‌نویسد : "بیشتر کردهای عراق زبان عربی را دیگر فراموش کرده‌اند و هیچوقت به بقیه عراق سفر نمی‌کنند. آن‌ها خود را از نظر فرهنگی با عراقی‌های دیگر مرتبط حس نمی‌کنند." درصد بالایی از نسل جدید کردهای عراق دیگر آشنایی زیادی با زبان عربی ندارد.
دکتر امیر حسن‌پور استاد دانشگاه در دانشگاه تورنتوی کانادا در
گفتگویی با بخش کردی صدای آمریکا درباره اوضاع فعلی زبان کردی بویژه در عراق چنین گفت: "پیش از سال ۱۹۹۱ زبان عربی تأثیر و نفوذ اساسی را در مطبوعات کردی عراق داشت بگونه‌ای که بیشتر منابع کردی سورانی را مطبوعات و انتشارات عربی تشکیل می‌دادند ولی از سال ۱۹۹۱ به این سو شرایط فرق کرده‌است. از آن سال ارتباط میان ایران و کردستان عراق خیلی بیشتر شده و مرزها امروزه بسیار بازتر از سابق است. این باعث ایجاد تحولاتی در مطبوعات کردستان عراق شده است. زبان فارسی نقش اصلی را به عنوان زبان فرهنگی منطقه شمال عراق به عهده گرفته‌است و شاهد هستیم که بیشتر مطبوعات و نشریه‌های کردی در کردستان عراق برای مطالب خود از منابع فارسی استفاده می‌کنند بویژه در زمینه مسائل روشنفکری، فرهنگی و تاریخی."
منابع:
۱. کردان گوران و مسئله کرد در ترکیه نوشته گ.ب. آکوپف و م.ا. حصارف، ترجمه سیروس ایزدی.
۲. کردان و تعلق قومی و تاریخی آنان نوشته رشید یاسمی
Душанбе, 31 фарвардини 1388
Яке аз дӯстонам матлаби ҷолиберо аз Родю Замона ба ман фиристод. Гарчӣ матлабест бештар аз ду сола, вале боз ҳам мехоҳам хонандагони меҳрабони Ҷоми Ҷамро баҳраманд намоям. Ин матлаб собит менамояд, ки забони форсӣ аз муҳимтарин пояҳои фарҳангӣ ва маънавии тамоми эрониён (на танҳо форсигӯён) аст. Гарчӣ ахиран ситезаҷӯён ва душманони имперюлисти эрониён мехоҳанд инро инкор намоянд ва байни эрониён ҷудоӣ андозанд.
Манбаъ ин ҷост.
Монии Порсо
То пеш аз даҳаи 1920
забони форсӣ забони адаб ва забони номанигориҳои шахсӣ дар минтақаи курднишини шимоли Ироқ буд ва забони туркии усмонӣ забони ҳукуматӣ. Дар он давра ва пас аз фурӯпошии давлати Усмонӣ ҳукумати Беритониё дар Ироқ тасмим ба эҷоди мадорис ва матбуъоти курдизабон гирифт ва забони форсиву туркӣ ба мурур аз майдон бадар шуданд. Аз он замон ба ин сӯ курдони Ироқ дар мадорис ба ҷуз омӯхтани курдии суронӣ, ки бо хатти арабӣ навишта мешавад, муваззаф ба омӯхтани комили забони арабӣ низ буданд.
Рашиди Ёсамӣ дар китоби “Курдон ва таъаллуқи қавмӣ ва торихии онон”, с. 135, дар бораи ин таҳаввулот менависад: “Дар зиндагии муъомилотӣ ва сиёсии Сулаймонияи Ироқ забони форсӣ ба кор мерафт ва то соли 1921 тадрис дар мадрасаҳои ин шаҳр ба забони форсӣ буд. Баъд ҳам, ки тадриси форсӣ аз мадорис барчида шуд, курдҳо ҳамчунон осори Саъдӣ, Ҳофиз, Низомӣ, Ҷомӣ ва Атторро мехонданд ва омӯзиши забони форсӣ аз “Нон ва Ҳалво”-и Шайх Баҳоӣ сурат мегирифт.”
Ошноӣ бо забони форсии гуфторӣ ҳам ба мурур аз бештари навоҳии шимоли Ироқ рах барбаст, ба ҷуз аз ноҳияи Сулаймония. Устони Сулаймония, ки ба марзи Эрон наздик аст ва родюву телевизюни Эронро дарёфт мекунад, ҳамеша дар ҳитаи расонаҳои форсизабон қарор дошта ва ҷавонони он овозҳои попи эрониро аз ҳифз мехонанд. Дар замони пеш аз инқилоб овозҳои Дориюшу Гугуш ва дар давраи пас аз инқилоб оҳангҳои Муъин дар саросари Курдистони Ироқ аз тарафдорони зиёде бархурдор будааст. Имрӯза
видюкелипҳои Муъин бо зернависи курдӣ дар интернет бо иштёқ даст ба даст мегардад.
Замоне, ки бумборонҳои Омрико ва интиқомкашии Саддом тайи ду ҷанги Халиҷи Форс боиси паноҳанда шудани милюнҳо курди ироқӣ дар ба Эрон шуд, бисёре аз курдҳо пас аз шаст-ҳафтод сол дубора бо забони форсӣ тамос пайдо карданд. Бисёре бо иқоматҳои чандин моҳа дар Эрон забони форсиро фаро гирифтанд ва имрӯза бахубӣ ба он такаллум мекунанд.
То авохири даврони Саддом забони арабӣ ҳамчунон сайтараи худро ба унвони забони навишторӣ ва забони манбаъ дар шимоли Ироқ ҳифз карда буд, вале дар даҳаи ахир авзоъ дубора дигаргун шудааст.
Гузорише аз рӯзномаи Эн.Ар.Сӣ-и Ҳуланд дар бораи Курдистони Ироқ менависад: “Бештари курдҳои Ироқ забони арабиро дигар фаромӯш кардаанд ва ҳечвақт ба бақияи Ироқ сафар намекунанд. Онҳо худро аз назари фарҳангӣ бо ироқиҳои дигар муртабит ҳис намекунанд.” Дарсади болое аз насли ҷадиди курдҳои ироқ дигар ошноии зиёде бо забони арабӣ надоранд.
Дуктур Амири Ҳасанпур, устоди донишгоҳ дар донишгоҳи Турунтуи Конодо дар
гуфтугӯе бо бахши курдии Садои Омрико дар бораи авзоъи феълии забони курдӣ бавижа дар Ироқ чунин гуфт:
“Пеш аз соли 1991 забони арабӣ таъсиру нуфузи асосиро дар матбуъоти курдии Ироқ дошт, багунае, ки бештари манобеъи курдии сурониро матбуъот ва интишороти арабӣ ташкил медоданд, вале аз соли 1991 ба ин сӯ шароит фарқ кардааст. Аз он сол иртибот миёни Эрону Курдистони Ироқ хеле бештар шуда ва марзҳои имрӯза бисёр бозтар аз собиқ аст. Ин боиси эҷоди таҳаввулоте дар матбуъоти Курдистони Ироқ шудааст. Забони форсӣ нақши аслиро ба унвони забони фарҳангии минтақаи шимоли Ироқ ба ӯҳда гирифтааст ва шоҳид ҳастем, ки бештари матбуъот ва нашрияҳои курдӣ дар Курдистони Ироқ барои матолиби худ аз манобеъи форсӣ истифода мекунанд, бавижа дар заминаи масоъили рӯшанфикрӣ, фарҳангӣ ва торихӣ”
Манобеъ:
1. “Курдони гаравгон ва масъалаи курд дар Туркия” навиштаи Г.П. Окупуф ва М.О. Ҳисоруф. Тарҷумаи Сируси Эзадӣ.
2. “Курдон ва таъаллуқи қавмӣ ва торихии онон” навиштаи Рашиди Ёсамӣ
