۱۳۸۷ فروردین ۲۲, پنجشنبه

Our Language and Alphabet


طبق اطلاع رادیو آزادی، نورمحمد امیرشاهی، کارشناس در پژوهشگاه خاورشناسی تاجیکستان از رئیس جمهور، امامعلی رحمان، خواستار گذرش دوبارۀ تاجیکستان به دبیرۀ فارسی شده است. این موضوع در روند ملاقات سالانۀ آقای رحمان با روشنفکران تاجیک نیز از طرف برخی از روشنفکران به میان گذاشته شد.

باید ذکر نمود که این موضوع نخست سال ۱۹۸۹ میلادی به میان آمده بود. در اساس قانون زبان که همان سال از طرف شورای عالی تصویب شد، تاجیکستان می بایست تا سال ۱۹۹۷ به دبیرۀ فارسی پس می گشت. من که کوچک بودم ولی روز های پس از تصویب قانون زبان را یاد دارم. یاد دارم که در کوچه و خیابان های شهر همه جا لوحه ها با خط سیریلیک و فارسی نوشته شده بودند. اما آغاز جنگ داخلی به سر تاجیکستان تحمیل شده و به قدرت آمدن حکومت جدید در تاجیکستان، فارسی ستیزی در تاجیکستان شدت گرفت و کل نوشتجات فارسی از کوچه و خیابان های شهر دوشنبه برداشنه شدند. یاداور می شویم که تاجیکستان سال ١٩٣٠ با خواست مقامات شوروی از دبیرۀ فارسی دست کشید و به لاتین گذشت و سال ١٩٣٩ بر اساس قرار تازه به خط سیریلیک گذشت.

به گفتۀ آقای امیرشاهی، خط سیریلیک تاجیکستان را "از عالم جدا و بی خبر کرده است. دستاورد های جهانی توسط این جط به ما دسترس نیستند." اقای امیرشاهی همچنین ذکر می کند که "با خط فارسی در ایران همۀ ادبیات جهانی را می توان دسترس کرد." واقعاً هم امروز مردم تاجیکستان معمولاً به ادبیات جهان و به دستاورد های تازترین علمی و فنی از طریق زبان روسی دسترس دارند. این روند به کاهش نفوذ زبان روسی در تاجیکستان و بلند برداشتن مقام زبان دولتی یا خود به جایگاه قانونی خود رسیدن زبان دولتی، زبان ملی، مساعدت نمی نماید، بلکه نفوذ زبان روسی را بیشتر می نماید.

برخی از صاحبنظران بر اینند که گذشتن به حروف فارسی مردم تاجیکستان را بی سواد می نماید. به گفت ایشان آموزش دبیرۀ فارسی مشکلی زیادی دارد و برای به این خط درست نوشتن، دانش زبان عربی واجب است و در آن صورت وزارت آموزش و پرورش می باید زبان عربی را در مکاتب تاجیکستان جاری نماید. بدون شک دانش زبان عربی به برتری زبان فارسی (یا خود "تاجیکی") کمک می نماید )درست مثل دانش زبان لاتینی برای دانندۀ زبان انگلیسی(، ولی به هیچ وجه واجب نیست. نوشتن با خط فارسی هیچ مشکلی ندارد و از نوشتن، به عنوان مثال، با زبان انگلیسی و هم روسی دشوارتر نیست. وقتی یک شخص به شکل معمولی از این دبیره می خواند، به اصطلاح "چشم عادت می کند." دانشمندان روس، اروپایی و آمریکایی ادبیات فارس همه بلدند با این خط نویسند و بخوانند، در حالی که تقریباً هیچ کدامی از آن ها زبان عربی ناموخته اند.

نظر دیگر این است که برای اقتسادیات امروزی تاجیکستان تغییر دادن خط مشکلی های بر جا خواهد گذاشت. این البته مسألۀ مهم است و باید این را به نظر گرفت. ولی این کار غیر امکان نیست. کشور هایی از قبیل ایران، و شاید کشور های عرب هم، علاقمند هستند که تاجیکستان به دبیرۀ فارسی بر گردد. ایران امروز هم به مکاتب تاجیکستان کتاب های آموزش خط فارسی را به طور رایگان فرستاده. مطمأنم که ایران هر قدری که بتواند، کمک خواهد نمود. دولتمندان تاجیکستان باید این را بیشتر تحقیق نمایند.


موضوع دبیره ما را به یک مسألۀ دردناک دیگری نیز می کشاند و این هم مسألۀ زبان ماست. هدف از تغییر اجباری خط سیریلیک، دور نمودن مردم تاجیکستان از همزبانان در افغانستان و ایران بود. حکومت شورا ها داستانی را می بافد که در اساس آن واژۀ "تاجیکی" به میان می آید. یعنی زبان تاجیکان آسیای میانه زبان "تاجیکی" است و زبان ایران و افغانستان فارسی است. واژۀ "تاجیکی" تا قرن ٢٠ در هیچ جایی به نظر نمی رسد. اگر زبان ما فارسی نیست، پس چیست؟ زبان "تاجیکی" خود چیست؟ وقتی یک نفر از تاجیکستان، یکی از ایران و یکی از افغانستان با هم گفتگو می نمایند، مگر به مترجم نیازی دارند؟ در قانون زبان تاجیکستان آورده بودند که "زبان دولتی رسپوبلیکا [جمهوری]ی سووتی [شوروی]ی سوسیالیستی تاجیکستان زبان تاجیکی (فارسی) است." ولی در قانون اساسی که سال ١٩٩۴ به تصویب رسید، آمده است: "زبان دولتی تاجیکستان زبان تاجیکی است." البته برخی مردم می گویند که "این تنها نام است و چه فرقی دارد،" ولی در زمان جهانی سازی (Globalization) مگر بهتر است گویندۀ زبانی باشیم که با آن تاجیکستان بزرگ (منظورم تاجیکستان امروزی و سرزمین های ما در ازبکستان) تکلم می نماید یا زبانی که با آن مردم تاجیکستان بزرگ، افغانستان با ٣٠ میلیون جمعیت و ایران با ٧٠ میلیون تکلم می نماید؟ زبان ما هویت ماست و از دست دادن هویت ما را همچون دولت از بین می برد.








Тибқи иттилоъи Родю Озодӣ, Нурмуҳаммади Амиршоҳӣ, коршнос дар Пажуҳишгоҳи Ховаршиносии Тоҷикистон аз раиси ҷумҳур, Эмомалии Раҳмон, хостори гузариши дубораи Тоҷикистон ба дабираи форсӣ шудааст. Ин мавзуъ дар раванди мулоқоти солонаи оқои Раҳмон бо рушанфикрони тоҷик низ аз тарафи бархе аз рушанфикрон ба миён гузошта шуд

Бояд зикр намуд, ки ин мавзуъ нахуст соли 1989-и мелодӣ ба миён омад. Дар асоси Қонуни Забон ки ҳамон сол аз тарафи Шурои Олӣ тасвиб шуд, Тоҷикистон мебоист то соли 1997 ба дабираи форсӣ пас мегашт. Ман ки кучак будам, вале рузҳрои пас аз тасвиби Қонуни Забонро ёд дорам. Ёд дорам, ки дар кучаву хиёбонҳои шаҳр ҳама лавҳаҳо бо хати сирилик ва форсӣ навишта шуда буданд. Аммо оғози ҷанги дохилии ба сари Тоҷикистон таҳмил шуда ва ба қудрат омадани ҳукумати ҷадид дар Тоҷикистон, форсӣ ситезӣ дар Тоҷикистон шиддат гирифт ва кулли навиштаҷоти форсӣ аз кучаву хиёбонҳои шаҳри Душанбе бардошта шуданд. Ёдовар мешавем, ки Тоҷикистон соли 1930 бо хостори мақомоти шуравӣ аз дабираи форсӣ даст кашид ва ба лотин гузашт ва соли 1939 бар асоси қарори тоза ба хати сирилик гузашт

Ба гуфтаи оқои Амиршоҳӣ, хати сирилик Тоҷикистонро «аз олам ҷудо ва бехабар кардааст. Дастовардҳои ҷаҳонӣ тавассути ин хат ба мо дастрас нестанд.» Оқои Амиршоҳӣ ҳамчунин зикр мекунад, ки «бо хати форсӣ дар Эрон ҳамаи адабиёти ҷаҳониро метавон дастрас кард.» Воқеъан ҳам имруз мардуми Тоҷикистон маъмулан ба адабиёти ҷаҳон ва ба дастовардҳои тозатарини илмию фаннӣ аз тариқи забони русӣ дастрас доранд. Ин раванд ба коҳиши нуфузи забони русӣ дар Тоҷикистон ва баланд бардоштани мақоми забони давлатӣ ё худ ба ҷойгоҳи қонунии худ расидани забони давлатӣ, забони миллӣ, мусоидат наменамояд, балки нуфузи забони русиро бештар менамояд

Бархе аз соҳибназарон бар инанд, ки гузаштан ба ҳуруфи форсӣ мардуми Тоҷикистонро бе савод менамояд. Ба гуфти эшон омузиши дабираи форсӣ мушкили зиёде дорад ва барои ба ин хат дуруст навиштан, дониши забони арабӣ воҷиб аст ва дар он сурат вазорати омузишу парвариш мебояд забони арабиро дар макотиби Тоҷикистон ҷорӣ намояд. Бидуни шак дониши забони арабӣ ба бартарии забони форсӣ (ё худ тоҷикӣ) кумак менамояд (дуруст мисли дониши забони лотинӣ барои донандаи забони инглисӣ), вале ба ҳеч ваҷҳ воҷиб нест. Навиштан бо хати сирилик ҳеч мушкилӣ надорад ва аз навиштан, ба унвони мисол, бо забони инглисӣ ва ҳам русӣ душвортар нест. Вақте як шахс ба шакли маъмулӣ аз ин дабира мехонад, ба истилоҳ «чашм одат мекунад.» Донишмандони рус, урупоӣ ва омрикоии адабиёти форс ҳама баладанд бо ин хат нависанду бихонанд, дар ҳоле ки тақрибан ҳеч кадоме аз онҳо забони арабӣ номухтаанд

Назари дигар ин аст, ки барои иқтисодиёти имрузии Тоҷикистон тағйир додани хат мушкилиҳое бар ҷо хоҳад гузошт. Ин албатта масъалаи муҳим аст ва бояд инро ба назар гирифт. Вале ин кор ғайри имкон нест. Кишварҳое аз қабили Эрон, ва шояд кишварҳои араб ҳам, алоқаманд ҳастанд ки Тоҷикистон ба дабираи форсӣ бар гардад. Эрон имруз ҳам ба макотиби Тоҷикистон китобҳои омузиши хати форсиро ба таври ройгон фиристода. Мутмаъинам, ки Эрон ҳар қадре ки битвонад, кумак хоҳад намуд. Давлатмандони Тоҷикистон бояд инро бештар таҳқиқ намоянд


Мавзуъи дабира моро ба як масъалаи дардноки дигар низ мекашонад ва ин ҳам масъалаи забон аст. Ҳадаф аз тағйири иҷбории хати сирилик, дур намудани мардуми Тоҷикистон аз ҳамзабонон дар Афғонистон ва Эрон буд. Ҳукумати Шуроҳо достонеро мебофад, ки дар асоси он вожаи «тоҷикӣ» ба миён меояд. Яъне забони тоҷикони Осиёи Миёна забони «тоҷикӣ» аст ва забони Эрону Афғонистон форсӣ аст. Вожаи «тоҷикӣ» то қарни ХХ дар ҳеч ҷойе ба назар намерасад. Агар забони мо форсӣ нест, пас чист? Забони «тоҷикӣ» худ чист? Вақте як нафар аз Тоҷикистон, яке аз Эрон ва яке аз Афғонистон бо ҳам гуфтугу намоянд, магар ба мутарҷим ниёз доранд? Дар Қонуни Забони Тоҷикистон оварда буданд, ки «Забони давлатии Республика [Ҷумҳурӣ]и Совети [Шуравӣ]и Тоҷикистон тоҷикӣ (форсӣ) аст.» Вале дар Қонуни Асосӣ, ки соли 1994 ба тасвиб расид, омада аст: «Забони давлатии Тоҷикистон забони тоҷикӣ аст.» Албатта бархе мардум мегуянд, ки «ин танҳо ном аст ва чӣ фарқе дорад,» вале дар замони ҷаҳонисозӣ (Globalization) магар беҳтар аст гуяндаи забоне бошем, ки бо он Тоҷикистони Бузург (манзурам Тоҷикистони имрузӣ ва сарзаминҳои мо дар Узбакистон) такаллум менамоянд ё забоне ки бо он мардуми Тоҷикистони Бузург, Афғонистон бо 30 милюн ҷамъият ва Эрон бо 70 милюн такаллум менамояд? Забони мо ҳуввияти мост ва аз даст додани ҳуввият моро ҳамчун давлат аз байн мебарад

۷ نظر:

D گفت...

رامين گرامی

سپاس از رويکردت به اين موضوع مهم. کامروا باشی

ناشناس گفت...

Дарего, ки хануз калиди хуруфи ниёконро надорам, ва бо сириллик дуруд мефиристам ба дусти азиз ва барояш шодкомй мехохам.

Ramin گفت...

از دوستان عزيز خيلي سپاسگذارم.
Аз дустони азиз хеле сипосгузорам

ناشناس گفت...

салом ман донишчуи ирони дар донишгохи давлати тичорат хачтам ба шумо ба хотири дустдоштани зибони форсй табрек мегуяам

Ramin گفت...

Khark Shirin گرامی!
زبان پارسی پایۀ هویت و افتخار ماست. این زبان را ما همیشه دوست داریم و پاس خواهیم داشت. از شما سپاس که به این تارنگار کوچک سر زدید.

رامین

Khark Shirin-и гиромӣ
Забони порсӣ пояи ҳуввияту ифтихори мост. Ин забонро мо ҳамеша пос хоҳем дошт. Аз шумо сипос, ки ба ин торнигори кучак сар задед

Ромин

ناشناس گفت...

رامین گرامی‌

واقعا از مطالب زیبایی که در وبلاگت داری ،لذت بردم. در مورد زبان فارسی‌ و تغیر خط به الفبای فارسی‌ هم، همینقدر بگویم که ما همگی‌ یک ملت هستیم و با یکی‌ شدن خط پارسی‌ چنان به هم نزدیکتر خواهیم شد که دیگر دشمنان ما قادر به جدا کردن ما نخواهند بود. ما با این کار فرهنگ ایران بزرگ را بهتر و راحت تر درک کرده و به یکی‌ شدنمان از نظر فرهنگی‌،سیاسی،و جغرافیایی ، شتاب بیشتر خواهیم داد.

به امید روزی که همهٔ ما زیر یک پرچم دوباره گرد هم آییم

Unknown گفت...

با نظر شما کاملاً موافقم که فرمودید نام گذاری زبان فارسی به نام زبان تاجیکی هیچ معنایی ندارد و ما برای سخن گفتن با یکدیگر احتیاجی به مترجم نداریم.
این کاملا منطقی است.
برای اینکه این نکته را بیشتر بشکافم همین را بگویم در ویندوز ویستا از فارسی ایران به عنوان پرژین و از فارسی افغانستان به عنوان دری و از فارسی تاجیکستان به عنوان تاجیک یاد شده که عمق دشمنی با گنجینۀ زبان پارسی‌دری را به واضح نمایان کرده‌اند.
اما این به معنی تأیید من بر خط کنونی پارسی نیست.
این خط علاوه بر اینکه ویژگی‌های خوبی دارد ویژگی‌های بسیار بدی هم دارد از جمله اینکه در ریاضیات ما چپ به راست می‌نویسیم و در نوشتار راست به چپ که در همین برنامه نویسی کامپیوتر همۀ ما برنامه نویسان چوب این آنورمال بودن خطمان را می‌خوریم.
ما نباید از خط‌های لاتین یا سرلیانی پیروی کنیم بلکه با الگو گیری از کلیۀ خطوط ابداع شدۀ بشر تا کنون، بایستی خطی به روز و کامل برای زبان خود و دربرگیرندۀ تمامی آواهای تکلمی به کلیۀ زبان‌ها ایجاد کنیم که روی این موضوع بنده 5 سال است که تحقیقات وسیعی را شروع کرده‌ام و این خط به تدریج یا به صورت فونتیک وارد زبان فارسی شده و به مرور جایگزین خط فعلی خواهد شد البته اگر خدا بخواهد و این کار، واقعاً کار بسیار دشوار و حساسی است.
برایم دعا کنید.
در ضمن در این خط من سعی کرده ام آوای موسیقی، مشخص کردن تکیه گاه لهجه ها و غیره را با خط نمایان کنم و تند نویسی و کاراکترهای منظم (به صورت تقریباً مربعی بودن) را رعایت کرده ام. خلاصه کار، واقعا تجربه و علم بالایی را می‌طلبد که من به تنهایی بعد از 5 سال رفقا نتوانسته ام به آن نایل آیم.