دقیقاً یک روز پس از نشر بخش آخر مطلب در باره تاجیکستان و دعوت بنده به آموختن دقیق و واقعی تاریخ خویش و دقیقاً یک ماه پس از نشر مطلبی با نام "بحران حویت رودکی" و حوشدار بنده در باره از طرف "دشمنانمان مورد استفاده قرار" گرفتن بحث تاجیک یا ایرانی بودن رودکی (http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/blog-post_15.html)، دیروز مطلبی در تارنگار "اندیشه" بازنشر شده. مطلبی با نام "فردوسی و رودکی تاجیک نیستند! (؟؟؟)"، که نوسنده آن عبد العظیم عبد الوهاب است، در هفتنامه ای با نام "اس اس اس ار" (СССР/SSSR) نشر شده. این مقاله از مردی با نام محمود کویر انتقاد می نواید. انگار آقای کویر از ناشران کتابی "شعر جهان" که در منچستر انگلستان نشر شده، به خاطر یادآوری از فردوسی همچن شاعر تاجیک انتقاد می نماید. آقای عبد الوهاب فوراً به "دفاع از ملت تاجیک، از شعن و شرف تاجیکان" برخاسته.
این مطلب روی تارنگار "اندیشه" هم بحث زیادی را برانگیخته، که اکثراً یک بحث پوچ و توخالی بود. از داریوش رجبیان و باقر کتابدار بسیار سپاسگزارم، که در این بحث به واقعیت روی آوردند. آقای عبد الوهاب در مطلبش می نویسد، که واژه "تو" یا "توی" که در مرز ایران امروزی به معنی "در" یا "درون" رائج است، گویا از واژه انگلیسی "to" یا "in to" بر می آید. جنابشان باید خجالت بکشند که چنین سخن های بی اساسی را می گویند. در لغت نامه دهخدا از جمله آمده که "تو" "بمعنی درون هم هست که در مقابل بیرون است " و مثالی را می آرد از امیر خسرو دهلوی که می فرماید:
نخفت ایرا خسک در بسترش بود
مگس در توی پیراهن درش بود
به هر حال چندین مثالی در آن لغت نامه آورده شده، که جناب عالی خودشان می توانند آن هارا ببینند. این ماییم که این واژه را بیخی فراموش کرده ایم. اگر اشتباه نکنم با واژه "تو" در شاهنامه فردوسی هم برخورد نموده ام.
من این جا از آقای کویر هم انتقاد می نمایم، چون تاجیکان ایرانی هستند و ایرانیان تاجیک هستند. زبان ایرانیان فرارود (تاجیکان)هم پارسیست، گرچند گروهی در تاجیکستان می خواهند این حقیقت را انکار نمایند. در شاهنامه فردوسی از واژگانی استفاده شده، که امروز در میان مردم فرارود از آن ها فراوان استفاده می شوند، مثل "نغز،" "گنده،" "یله،" "گله" و...
ما زود از تاجیکان برنمرزی (ایرانیان امروزی) می رنجیم، وقتی چنین یک مطلبی را می بینیم. این در حالیست که ما زبان خودرا "تاجیکی" می دانیم، ولی فردوسی گفته "عجم زنده کردم بداین پارسی." فردوسی شاهنامه خودرا برای رستاخیز و زنده نگه داشتن ایران و ایرانی نوشته و فرموده که "چو ایران نباشد، تن من مباد،" ولی برخی افراد روی تارنگار "اندیشه" داد و فغان می زنند که "تاجیکان" دیگرند و "ایرانیان" دیگرند و ما ایرانی نیستیم. اگر شما ایرانی نیستید، فردوسی هم شمارا از خود نمی داند، پس فراموشش کنید اورا. رودکی و مولانا و حافظ و سعدی را همچنین. ما چه حقی به فردوسی و رودکی داریم، وقتی خط خودرا سیریلیک می دانیم؟ وقتی وزیر آموزش و پرورش تاجیکستان می گوید تاجیکستان از خط سیریلیک رو نخواهد گرداند؛ وقتی حکومتداران تاجیکستان نمی گزارند که زیر پیکره رودکی در دوشنبه با دبیره پارسی نوشتاری باشد، کی می توانند دعوای پیروان رودکی و فردوسی و سامانیان بودن را داشته باشند؟
یکی از اشتراک کنندگان آن تارنگار گفته که عکثر ایرانیان ترک و عربند تا ایرانی. خدمتتان عرض نمایم که همه ما، ایرانیان، با دیگران آمیخته شده ایم و ایرانیان فرارود نه کمتر از ایرانیان غرب ایران زمین. ولی آنی که مارا ایرانی می کند، فرهنگ و تمدن ماست و زبان ماست. البته ریشه این حرف ها از شستوشوی مغزی شوروی و روسی بر می آید. به ما گفتند که آذری ها ترکند و ما امروز آن هارا بیگانه می دانیم. حتی مردم جمهوری آذربایجان کنونی هم گرفتار این افکار شده اند. ولی نباید نادیده گرفت، که امروز فضای مرز ایران کنینی از هر جای ایران بزرگ بیشتر ایرانیت را دارد، شوربختانه. چه در زبان، چه در دولتداری، چه در جشن های ملی، چه در موسیقی، چه در سینما و...
ما همه رهگمزدگانی هستیم که نمی دانیم از کجا می آییم و به کجا می رویم. چرا می رنجیم وقتی چنین اقدام محمود کویررا می بینیم، ولی گاهی فکر نمی کنیم که همقومان برنمرزی ما هم حق دارند از ما، تاجیکستانیان برنجند. وقتی یک کشوری چون ایران امروزی با تمام قدرتی که دارد، با ما نه همچن برادر بزرگ، بلکه همچن همرطبه برخرد می نماید، ما برخی زمان کور نمکی هم می کنیم. ایرانی که تازه از جنگ ٨ ساله با عراق برامده بود، این قدر کمک بشردوستانه ای به تاجیکستان جنگزده نمود؛ برای بنیاد صلح در تاجیکستان میانجگری نمود. ولی برخی از دولتمندان ما همه این را نادیده می گیرند. در نزد "ایرانیان" خودرا برتر می دانیم. چرا؟ مگر فرهنگمان را ما بهتر نگه داشتیم؟ مگر زبانمان را ما بهتر نگه داشتیم؟ این همه البته از خودکهتربینی (inferiority complex/комплекс неполноценности) است. خودکهتربینی ما تنها آن زمان از بین خواهد رفت که ما بدانیم کیستیم و چیستیم، از کجا می آییم و به کجا می رویم.
مگر سخنان ابراهیم عثمانف هم پوچ نیستند که می گوید دبیره پارسی نه خط ماست، نه خط پدران ماست و نه خط بابایان ماست. گفتگوی ایشان با هفتنامه "نگاه" (چاپ دوشنبه) زیر عنوان "باید باور کنانیم که ما تاجیکیم، نه کس دیگر!" چاپ شده. در بخش ٢ این گفتگو که ٢٤ ژوئیه سال ٢٠٠٨ چاپ شده می گوید که "عجیب و فرحبخش می بود، که تمام اشعار استاد رودکی و همعصران اورا به زبان های انگلیسی و فرانسوی یا نمیسی ]جنابشان که خودرا مدافع زبان و فرهنگ تاجیک می دانند، واژه روسی "نمیسی" را مورد استفاده قرار داده اند، که پارسی آن است "آلمانی"[ در ٤- ٥ جلد نشر می کردیم و در آخرسخن می گفتیم، که ترجومه از زبان تاجیکی است. این به نظرم یک چیز نو می نماید." درست فرمودند ایشان که "عجیب" می شد و "یک چیز نو" هم خواهد نمود، اگر کسی به این اقدام احمقانه دست بزند. محمود کویر هم درست مثل آقای عثمانف بی پایه و اساس گپ می زنند و به تفریقه اندازی ایرانیان دست می زنند. عبد العظیم عبد الوهاب خود به یکی از پیروان ابراهیم عثمانف و محمود کویر تدبدل شده است.
نوشته من زیر عنوان "بحران هویت رودکی" در مطلب آقای عبد الوهاب هم میاد شده، ولی باید دوباره ذکر نمیام که وقتی من آن مطلب را این جا نوشتم هدف من هوشدار نمودن مردم از چنین اقدام بود که همگان شاهد آن شدیم. فراموش نکنیم، که ما ایرانییم، ما تاجیکیم. این جا سخنان داریوش رجبیان را مناسب می دانم، که در پاسخ به یکی از اشتراکداران تارنگار "اندیشه" از جمله گفتند:
شاید درک این حقیقت سخت باشد، که هنوز تاجیکانی هستند که به معنی دقیق واژه (نه روس شده آن) تاجیکند، یعنی ایرانی اند. چون تا زمانی که روس ها به ما نگفتند، که ما ایرانی نیستیم و زبانمان پارسی نیست، ما آن حقیقت را قبول داشتیم. حالا چه چیزی مانع می شود، که به حرف سرشت خود گوش فرا دهیم؟ می گویی ما با "ایرانی ها" همزبانیم. و همین؟ فقط زبان؟ "هم"-ها به حدی زیادند، که از تکرارشان آزرده شده ایم. همزبان، همفرهنگ، همسرنوشت، همخون، هممذهب... جای این همه "هم"هارا باید به یک واژه داد: یک. این که آیا از این یگانگی آگاه هستیم یا نه، حدیثیست دیگر، که به خودشناسی تک-تک ما بر می گردد.
به یکدیگر تاختن های ما همان محلگرایست، که امروز در تاجیکستان وجود دارد. یک محل ایران زمین، خودرا از محل دیگر برتر می داند. چه خوب فرموده است زنده یاد، لایق شیرعلی:
دیگری گیرد گریبان فلک،
ما گریبان خودی را می گریم.
دیگران بر غاسبان زورآورند،
ما فقط بر اصل خود زورآوریم...
در محل بازی مثل گردیده یم،
گرچه پیوند کیانی گوهریم...
تاجیک و ایرانی و افغان چرا؟
Дақиқан як рӯз пас аз нашри бахши охари матлаб дар бораи Тоҷикистон ва даъвати банда ба омӯхтани дақиқу воқеъии торихи хеш ва дақиқан як моҳ пас аз нашри матлабе бо номи “Бӯҳрони ҳуввияти Рӯдакӣ” ва ҳушдори банда дар бораи аз тарафи “душманон мавриди истифода қарор” гирифтани баҳси тоҷик ё эронӣ будан (
http://jaamjam.blogspot.com/2008/09/blog-post_15.html), дирӯз матлабе дар торнигори “Андеша” бознашр шуда. Матлабе бо номи “Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ тоҷик нестанд!(???),” ки нависандаи он Абдулазими Абдулваҳҳоб аст, дар ҳафтаномае бо номи СССР нашр шудааст. Ин мақола аз марде бо номи Маҳмуди Кавир интиқод менамояд. Ангор оқои Кавир аз ноширони китобе “Шеъри Ҷаҳон,” ки дар Манчестери Инглистон нашр шуда, ба хотири ёдоварӣ аз Фирдавсӣ ҳамчун шоири тоҷик интиқод менамояд. Оқои Абдуваҳҳоб фавран ба “дифоъ аз миллати тоҷик, аз шаъну шарафи тоҷикон” бархоста.
Ин матлаб рӯйи торнигори “Андеша” ҳам баҳси зиёдеро барангехта, ки аксаран як баҳси пучу тухолӣ буд. Аз Дорюши Раҷабиён ва Боқири Китобдор бисёр сипосгузорам, ки дар ин баҳс ба воқеъият рӯй оварданд. Оқои Абдулваҳҳоб дар матлабаш менависад, ки вожаи “ту” ё “туи,” ки дар марзи Эрони имрӯзи ба маънии “дар” ё “дарун” роиҷ аст, гӯё аз вожаи инглисии “to” ё “in to” бармеояд. Ҷанобашон бояд хиҷолат бикашанд, ки чунин суханҳои бе асосеро мегӯянд. Дар Луғатномаи Деҳхудо аз ҷумла омада, ки “ту” “ба маънии дарун ҳам ҳаст ки ба муқобили берун аст” ва мисолеро меорад аз Амир Хусрави Деҳлавӣ, ки мефармояд:
Нахуфт эро хаск дар бистараш буд
Магас дар туи пироҳанаш буд
Ба ҳар ҳол чандин мисоле дар Луғатнома оварада шуда, ки ҷаноби олӣ худашон метавонанд онҳоро бубинанд. Ин моем, ки ин вожаро бехӣ фаромӯш кардаем. Агар иштибоҳ накунам, бо вожаи “ту” дар Шоҳномаи Фирдавсӣ ҳам бархурд намудаам.
Ман ин ҷо аз оқои Кавир ҳам интиқод менамоям, чун тоҷикон эронӣ ҳастанд ва эрониён тоҷик ҳастанд. Забони эрониёни Фароруд (тоҷикон) ҳам порсист, гарчанд гурӯҳе дар Тоҷикистон мехоҳанд ин ҳақиқатро инкор намоянд. Дар Шоҳномаи Фирдавсӣ аз вожагоне истифода шуда, ки имрӯз дар миёни мардуми Фароруд аз онҳо фаровон истифода мешаванд, мисли “нағз,” “ганда,” “яла,” “гала” ва...
Мо зуд аз тоҷикони бурунмарзӣ (эрониёни имрӯзӣ) меранҷем вақте чунин як матлаберо мебинем. Ин дар ҳолест, ки мо забони худро “тоҷикӣ” медонем, вале Фирдавсӣ гуфта “Аҷам зинда кардам бад-ин порсӣ.” Фирдавсӣ Шоҳномаи худро барои растохез ва зинда нигаҳ доштани Эрону эронӣ нивишта ва фармуда, ки “Чу Эрон набошад, тани ман мабод,” вале бархи афрод рӯйи торнигори “Андеша” доду фиғон мезананд, ки “тоҷикон” дигаранду “эрониён” дигаранд ва мо эронӣ нестем. Агар шумо эронӣ нестед, Фирдавсӣ ҳам шуморо аз худ намедонад, пас фаромӯшаш кунед ӯро. Рӯдакию Мавлоно ва Ҳофизу Саъдиро ҳамчунин. Мо чӣ ҳаққе ба Фирдавсию Рӯдакӣ дорем, вақте хатти худро сирилик медонем? Вақте вазири омӯзишу парвариши Тоҷикистон мегӯяд Тоҷикистон аз хатти сирилик рӯ нахоҳад гардонд; вақте ҳукуматдорони Тоҷикистон намегузоранд ки зери пайкараи Рӯдакӣ дар Душанбе бо дабираи порсӣ навишторе бошад, кай метавонанд пайравони Рӯдакию Фирдавсию Сомониён буданро дошта бошанд?
Яке аз иштироккунандагони он торнигор гуфта, ки аксари эрониёни марзи имрӯзии Эрон турку арабанд то эронӣ. Хидмататон арз намоям, ки ҳамаи мо, эрониён, бо дигарон омехта шудаем ва эрониёни Фароруд на камтар аз эрониёни ғарби Эронзамин. Вале оне, ки моро эронӣ мекунад, фарҳангу тамаддуни мост ва забони мост. Албатта решаи ин ҳарфҳо аз шустушӯи мағзии шӯравӣ ва русӣ бар меояд. Ба мо гуфтанд, ки озариҳо турканд ва мо имрӯз онҳоро бегона медонем. Ҳатто мардуми Ҷумҳурии Озарбойҷони кунунӣ ҳам гирифтори ин афкор шудаанд. Вале набояд нодида гирифт, ки имрӯз фазои марзи Эрони кунунӣ аз ҳар ҷойи Эрони Бузург бештар эрониятро дорад, шӯрбахтона. Чӣ дар забон, чӣ дар давлатдорӣ, чӣ дар ҷашнҳои миллӣ, чӣ дар мусиқӣ, чӣ дар синемо ва...
Мо ҳама раҳгумзадагоне ҳастем, ки намедонем аз куҷо меоему ба куҷо меравем. Чаро меранҷем, вақте чунин иқдоми Маҳмуди Кавирро мебинем, вале гоҳе фикр намекунем, ки ҳамқавмони бурунмарзии мо ҳам ҳақ доранд аз мо, Тоҷикистониён, биранҷанд. Вақте як кишваре, чун Эрони имрӯзӣ, бо тамоми қудрате ки дорад, бо мо на ҳамчун бародари бузург, балки ҳамчун ҳамрутба бархурд менамояд, мо бархе замон кӯрнамакӣ ҳам мекунем. Эроне, ки тоза аз ҷанги 8-сола бо Ироқ баромада буд, ин қадр кӯмаки башардӯстона ба Тоҷикистони ҷангзада намуд; барои бунёди сулҳ дар Тоҷикистон миёнҷигарӣ намуд. Вале бархе аз давлатмандони мо ҳамаи инро нодида мегиранд. Дар назди “эрониён” худро бартар медонем. Чаро? Магар фарҳангамонро мо беҳтар нигаҳ доштем? Магар забонамонро мо беҳтар нигаҳ доштем? Ин ҳама албатта аз худкеҳтарбинӣ (inferiority complex/комплекс неполноценности) аст. Худкеҳтарбинии мо танҳо он замон аз байн хоҳад рафт, ки мо бидонем кистему чистем, аз куҷо меоему ба куҷо меравем.
Магар суханони Иброҳим Усмонов ҳам пуч нестанд, ки мегӯяд дабираи порсӣ на хатти мост, на хатти падарони мост ва на хатти бобоёни мост. Гуфтугӯи эшон бо ҳафтаномаи “Ниго” (чоп Душанбе) зери унвони “Бояд бовар кунонем, ки мо тоҷикем, на каси дигар!” чоп шуда. Дар бахши 2-и ин гуфтугӯ, ки 24 жуйия (июл)-и соли 2008, чоп шуда, мегӯяд, ки “аҷибу фараҳбахш мебуд, ки тамоми ашъори Устод Рӯдакӣ ва ҳамасрони ӯро ба забонҳои инглисию фаронсавӣ ё немисӣ [ҷанобашон, ки худро мудофеъи забону фарҳанги тоҷик медонанд, вожаи русии “немисӣ”-ро мавриди истифода қарор додаанд, ки порсии он аст “олмонӣ.”] дар 4-5 ҷилд нашр мекардем ва дар охирсухан мегуфтем, ки тарҷума аз забони тоҷикӣ аст. Ин ба назарам як чизи нав менамояд.” Дуруст фармуданд эшон, ки “аҷиб” мешуд ва “як чизи нав” ҳам хоҳад намуд, агар касе ба ин ин ин иқдоми аҳмақона даст бизанад. Маҳмуди Кавир ҳам дуруст мисли оқои Усмонов бе появу асос гап мезананд ва ба тафриқаандозии эрониён даст мезананд. Абдулазими Абдулваҳҳоб худ ба яке аз пайравони Иброҳим Усмонову Маҳмуди Кавир табдил шудааст.
Навиштаи ман зери унвони “Бӯҳрони ҳуввияти Рӯдақӣ” дар матлаби оқои Абдулваҳҳоб ҳам ёд шуда, вале бояд дубора зикр намоям ки вақте ман он матлабро ин ҷо навиштам, ҳадафи ман ҳушдор намудани мардум аз чунин иқдом буд, ки ҳамагон шоҳиди он шудем. Фаромӯш накунем, ки мо эронием, мо тоҷикем. Ин ҷо суханони Дорюши Раҷбиёнро муносиб медонам, ки дар посух ба яке аз иштирокдорони торнигори “Андеша” аз ҷумла гуфтаанд:
Шояд дарки ин хақиқат сахт бошад, ки ҳанӯз тоҷиконе ҳастанд, ки ба маънии дақиқи вожа (на русишудаи он) тоҷиканд, яъне эронианд. Чун то замоне ки русҳо ба мо нагуфтанд, ки мо эронӣ нестему забонамон порсӣ нест, мо он ҳақиқатро қабул доштем. Ҳоло чӣ чизе монеъ мешавад, ки ба ҳарфи сиришти худ гӯш фаро диҳем? Мегӯӣ, мо бо «эрониҳо» ҳамзабонем. Ва ҳамин? Фақат забон? «Ҳам»-ҳо ба ҳадде зиёданд, ки аз такрорашон озурда шудаем. Ҳамзабон, ҳамфарҳанг, ҳамсарнавишт, ҳамхун, ҳаммазҳаб… Ҷои ин ҳама «ҳам»-ҳоро бояд ба як вожа дод: як. Ин ки оё аз ин ягонагӣ огоҳ ҳастем ё на, ҳадисест дигар, ки ба худшиносии так-таки мо бармегардад.
Ба якдигар тохтанҳои мо ҳамон маҳалгароист, ки имрӯз дар Тоҷикисон вуҷуд дорад. Як маҳалли Эронзамин худро аз маҳалли дигар бартар медонад. Чӣ хуб фармудааст зиндаёд, Лоиқи Шералӣ:
Дигаре гирад гиребони фалак,
Мо гиребони худиро мегирем.
Дигарон бар ғосибон зӯроваранд,
Мо фақат бар асли худ зӯроварем...
Дар маҳалбозӣ масал гардидаем,
Гарчӣ пайванди каёни гавҳарем...
Тоҷику эрониву афғон чаро?
